DSC02263

intuicji. W badaniach pedagogicznych szczególną rolę w dobieraniu wskaźników inferencyjnych odgrywają teorie psychologiczne (np. teorie motywacji, zachowania się, uczenia się itp.).

S. Nowak uważa, że badacze stosunkowo często posługują się wskaźnikami mieszanymi, które powstają w wyniku odpowiedniego powiązania poprzednich typów. Są to wskaźniki:

-    empiryczno-definicyjne,

-    defmicyjno-inferencyjne,

-    empiryczno-inferencyjne,

-    empiryczno-inferencyjno-definicyjne¹⁷⁷.

Oryginalną klasyfikację wskaźników przedstawia Z. Zaborowski (zob. rys. 2)¹⁷⁸.

Wskaźniki

Przedmiotowe    Podmiotowe

Definicyjne    Realne    Definicyjne Realne

Empiryczne Inferencyjne    Empiryczne lnferencyjne

Rys. 2. Klasyfikacja wskaźników

Źródło: Z. Zaborowski: Wslfp do metodologii badań pedagogicznych. Wroclaw-War-szawa-Kraków-Gdansk 1973. ^{1 2}

Wskaźniki przedmiotowe charakteryzują określone zjawisko za pomocą cech zjawisk intersubiektywnie sprawdzalnych, np. wskaźnikiem przedmiotowym dobrej nauki są dobre i bardzo dobre oceny.

Wskaźniki podmiotowe odwołują się do sądów i ocen jednostek, np. chcąc zbadać poziom aspiracji edukacyjnych uczniów można im postawić pytanie, w jakim stopniu zależy im na dobrej nauce, na które możliwe są następujące skategoryzowane odpowiedzi: bardzo, średnio, mało, wcale.

Wskaźniki definicyjne są rozumiane, jak w klasyfikacji S. Nowaka, czyli polegają na nadawaniu określonego znaczenia terminom.

Wskaźniki realne charakteryzują się tym, że pozostają ze wskazywanym zjawiskiem w relacjach empirycznych, np. przyczynowych, statystycznych. Mogą być dalej różnicowane ze względu na charakter zjawiska przez nie wskazywanego. Gdy zjawisko to jest bezpośrednio mierzalne, nazywamy te wskaźniki empirycznymi (np. wskaźnikiem empirycznym wysokiej stopy życiowej jest zamieszkiwanie w apartamencie lub w domu jednorodzinnym), natomiast gdy nie jest bezpośrednio mierzalne mamy do czynienia ze wskaźnikami inferencyjnymi (np. gdy jest to jakaś cecha psychiczna typu temperament, uzdolnienie itp.)³.

Próbę uporządkowania wskaźników występujących w różnych klasyfikacjach podjął J. Sztumski. Ustalił on następujący ich zestaw:

1)    wskaźniki rzeczywiste (to znaczy odpowiadające obiektywnie istniejącym cechom),

2)    wskaźniki fikcyjne, czyli pozorne,

3)    wskaźniki jakościowe, ukazujące atrybuty danych przedmiotów lub zjawisk,

4)    wskaźniki ilościowe, podające charakterystyczne dla nich „miary”, czyli pola zmienności intensywności danej cechy i zarazem pola jej zmian ilościowych,

5)    wskaźniki korelacyjne, to znaczy wskazujące na ich wzajemne uwarunkowania,

179

1

Nowak: Op. cii., s. 205-207.

2

Z. Zaborowski: Op. cii., s. 145.

3

Ibid., s. 149.