7349812215

24 Synteza dziejów Polski..

wyznaczających Polsce jakąś szczególną rolę do odegrania w dziejach ludzkości) wprost wydaje się już ona stanowić hisloriozolię zawierającą tylko domieszki historyczne.” ⁴ Jednakże - uważa J. Adamus - istnieje konieczność konstatacji „zasadniczego przeciwieństwa obu rodzajów myśli. W filozofii myśl jest systematyczna i zmierza do teoretycznej jasności oraz konsekwencji, gdy natomiast historia operuje niesystematycznymi konkretami i nic może być jaśniejsza oraz konsekwentniejsza niż opisywana rzeczywistość.” ⁷⁵ „Historiozofia operuje abstrakcjami dziejowymi, gdy historia konkretami, idiogmmami” ^7o, trzeba zatem „umieć zanalizować każdy sąd historyczny i oddzielić zeń składniki czysto historyczne od historiozoficznych”⁷, należy „starać się w konkretnym sądzie oddzielić od siebie filozofię od historii” ⁸.

J. Adamus formułuje następującą opinię: „[...] historiozofią materialną byłyby tylko ogólne myśli na temat historii, rzeczy zasadnicze w historii. Natomiast historią pozostałyby dzieje, i to nawet w wypadku przeniknięcia ich głębiej myślą filozoficzną.” ⁷⁴ W konsekwencji „historią jest nic tylko czysta faktografia zajmująca się zdobywaniem nowych prostych faktów, ale również i syntezy na nich budowane. W to trudno wątpić, natomiast dla najwyższej syntezy dziejów jednego narodu już można by windykować jakieś specjalne stanowisko, powiedzmy czegoś przejściowego, co stoi na granicy historii i hisloriozofii.”⁸⁰

W kontekście problemu relacji: filozofia dziejów — synteza - historiografia powstaje pytanie o ten rodzaj refleksji, który określa się jako „filozofię dziejów Polski”. Idzie tu przede wszystkim o jej najwybitniejsze i najbardziej znane — a niełatwo poddające się klasyfikacjom - nurty: mesjanizm i filozofię narodową XIX wieku oraz o ich kontynuacje. Istota odpowiedzi tkwi — jak się wydaje — w rozstrzygnięciu podstawowego problemu, stale otwartego: Jaki związek istnieje między filozofią i historiografią? Jest to - ostatecznie - pytanie o to, w jakim stopniu każda złych refleksji odpowiada rzeczywistości.

„Synteza (to znaczy koncepcja syntetyczna) - w ujęciu J. Adamusa - wiąże fakty w jedną całość. To jest jej istotna cecha. Ale z drugiej strony slreszcza fakty. To jest jej druga funkcja. Jedno, czyli powiązanie w jednolitą całość, jest wewnętrznie nawet związane z drugim, to jest ze streszczeniem faktów. Streszczenie polega na tym, że w całej masie szczegółów jedne uznajemy za ważne, natomiast drugie, jako posiadające znaczenie drugorzędne czy |xnnocniczc, pomijamy.”⁸¹ „Im synteza wyższa,

74    Ibidem, s. 14.

75    Ibidem, s. 10.

76    Ibidem, s. 14.

77    Ibidem, s. 13.

78    Ibidem, s. 14. 7Q Ibidem, s. 13. so Ibidem, s. 14. 8i Ibidem, s. 15.