7349812155

110 Synteza dziejów Polski.

stwa. Lcgityinizm wyznaczyłby osoby i władze, wobec których posiadalibyśmy obowiązek posłuszeństwa ⁶⁸

M. Bobrzyński nic wysunął postulatu wprowadzenia monarchii. Nie ma także w jego koncepcji imperatywu władzy, rozumianej jako budowa „od góry”. „Model stosunków społecznych oraz ich wyrazu w ustroju politycznym i w prawie, którego zalążki widział Bobrzyński w ustroju Polski w XVI w. - pisze K. Grzybowski - był modelem liberała zachodnioeuropejskiego z pierwszej połowy XIX w. Obok Miłla oddziałali zapewne liberałowie francuscy.”⁶⁹ Jest to „pewien model, ale nie aprioryczny jak modele prawnonaturalne. Nic aprioryczne ideały, lecz konkretna sytuacja polityczna i społeczna XIX w. skłoniła do szukania źródeł w przeszłości, do wyjs'cia od rezultatu rozwoju, aby zadać pytanie: co w przeszłości ten rezultat przygotowywało [...], lub pytanie: czy w przeszłości istniały warunki i przesłanki takiego rozwoju i w Polsce - a jeśli lak, to sytuacja ta upoważniała do postawienia tezy, że rozwój XVII i większej części XVIII wieku był nic wynikiem koniecznym, naturalną linią rozwojową, lecz właśnie degeneracją tej linii, i to zmuszało do szukania przyczyn tej deformacji.”⁷⁰-

W ujęciu K. Grzybowskiego przekonanie M. Bobrzyńskiego, że dzieje stanowią efekt działalności człowieka opartej na wolnej woli, determinuje ,.szukanie czynnika, który wolę społeczeństwa i jednostek zorganizuje, zespoli, pokieruje nią - zorganizowanej siły. [...] Co jest tą silą? Nic mamy na to u Bobrzyńskiego jednej, takiej samej dla każdej epoki, odpowiedzi. Za pierwszych Piastów jest nią monarcha. [...] Z wyjątkiem okresu nazwanego przez Bobrzyńskiego Polsku pierwotną - w żadnym z [...] okresów [periodyzacji M. Bobrzyńskiego - W.K.J silna władza nie oznacza ani aparatu rządowego przeciwstawianego społeczeństwu, ani absolutnej władzy naczelnego organu tego aparatu; w każdym określenie silnej władzy powiązane jest z określeniem grup społecznych, które stanowią podstawę jej siły. I w każdym z (...) okresów określenie to jest inne. Silny rząd - to nie jakiś jeden model ustroju, to właśnie różne modele dla różnych sytuacji, różnych potrzeb, różnego układu sił społecznych. Formy rządu są zmienne {...(. Formy silnej władzy są zmienne, o tym, czy jest silna, decyduje nic konstrukcja aparatu państwowego, lecz jej adekwatność potrzebom i silom społecznym epoki. Oto wniosek - i chyba jedyny - jaki trzeba wyciągnąć z konkretnego stosowania przez Bobrzyńskiego określenia silny rząd do

68 Ibidem, s. 128. ,.Bez pojęcia legitymizmu właściwie - twierdzi J. Adamus - każdy żądać może, i nawet rzeczywiście żądał, posłuszeństwa od narodu (obóz sanacyjny i jako obóz polityczny, i czasowo jako rząd). Przy całym szacunku dla cnoty posłuszeństwa w takiej sytuacji musi się ona po prostu rozwiać w nieuchwytną mgławicę.*’ (Ibidem, s. 12.8-129). Nadto - zauważa J. Adamus - jak się ma do czynienia z taką ..pedagogią”, to ♦.trzeba do tego wszakże stworzenia pewnej ideologii rozumianej jako narzędzie organizacji psychicznej społeczeństwa. Braki takiej ideologii, jak lip. braki ideologii »kapral-skiego, ślepego posłuszeństwa«, czyi i posłuszeństwa dla posłuszeństwa, wydadzą chyba też całkiem praktyczne skutki.” (Ibidem, s. 130).

60 K. Ci r z y b o w s k i: Szkoła historyczna krakowska. Michał Kobrzyński (1819-1935). W: Studia z dziejów Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Red. M. Pa tka n i o w s k i. Kraków 1964, s. 176; por. i d e m: Szkoła historyczna krakowska. W: Polska myśl filozoficzna i społeczna. T. 2. Red. B. S k a r g a. Warszawa 1975. s. 574.

70 Idem: Szkoła historyczna... W: Studia z dziejów..., s. 177.