7349812148

104 Synteza dziejów Polski..

storii wojen, bitew i wojskowości bardzo często fachowy wojskowy może zrozumieć więcej niż fachowy historyk, który nic wychylał nigdy nosa poza papiery i prochu nie wąchał. W polityce zapewne nieraz łatwiej się zorientuje zawodowy polityk.” ²⁷ „Ale ostateczny głos - zastrzega - będzie miał historyk, który w uczciwy sposób, bez uprzedzeń myśl amatora sprawdzi i rozezna.”²⁸ Po trzecie - „ustalenie pewnego faktu historycznego, mniejszego czy też bardziej ogólnego, interesuje przede wszystkim historyków, gdy natomiast synteza jest naszą wspólną wszystkim sprawą, która na równi interesuje nas wszystkich” ²⁹. J. Adamus następująco formułuje podstawowy postulat: „Nic należy pytać »quis?«, lecz »quid?« (nic należy też pytać »qualitcr?«).” ³⁰ Jest tak, gdyż „nic idzie o formę wypowiedzi (»qualitcr?«), lecz o jej treść, którą powinniśmy traktować poważnie, chociaż ją stworzył dyletant.”³ Stąd konkluzja:,,[...J nie możemy odmówić prawa do [...] dyskusji nad syntezą nie historykowi i nic mamy prawa odmówić nichistorykowi prawa do budowa nia syntezy”³².

Sztuka - wedle W. Gombrowicza - daje „bezpośrednie, intuicyjne odczucie człowieka” , które nic jest przytłoczone przez „balast intelektualny” ". „My ludzie sztuki - pisze - [...] nic jesteśmy od rozumienia rzeczywistości, lecz tylko od jej wypowiadania [...] my, sztuka, jesteśmy rzeczywistością. Sztuka to fakt, a nic komentarz doczepiony do faktu.” ⁴ Zdaniem W. Gombrowicza „duch sztuki może się przydać duchowi myśliciela” ³~. Jeżeli z jakichś przyczyn - twierdzi J. Adamus -sama nauka nic jest zdolna do syntetycznej myśli, trzeba się pogodzić z tym, że będą syntezy tworzyć poeci czy też publicyści. Będzie to jeszcze jedną nicią więcej wiążącą naukę z życiem.”³⁶

27    Ibidem.

28    Ibidem, s. 46-47.

2') Idem: Monarchizm i republikanizm..., s. 33.

30    Idem: O kierunkach..., s. 45.

31    Ibidem, s. 46.

32    I d e m: Monarchizm i rcpublikanizm..., s. 33.

33    W.Gombrowicz:Dziennik(1053-1056). Paryż 1971,s. 100. 3*1 Ibidem, s.l 13.

35 I d c m: Dziennik (1057-1061). Paryż 1971, s. 209.

36 J. Adamus: Monarchizm i rc/mbłikanizm..., s. 23. Wedle J. Adamusa „niezwykle trudno zająć jednolicie wyraźne stanowisko wobec syntez poetyckich, skoro z jednej strony są w nich rzeczy, które w żaden sposób nie wytrzymują próby naukowej, a z drugiej jakieś sprawy lak wielkie, że je można wypowiedzieć jedynie w sposób poetycki, a których oddźwięk w duszach polskich dowodzić się wydaje wielkości tych dusz.** (Ibidem, s. 37). .Jedynym właściwym wyjściem z tej sytuacji - sugeruje i. Adamus - byłoby przepracowanie szczegółowe syntez poetyckich nie wyłącznie z punktu patrzenia historii literatury, ale jako syntez dziejowych, i umożliwienie nam zajęcia stanowiska wobec każdego fragmentu oddzielnie.** (Ibidem). „To samo w ujęciu literata i historyka może wyglądać odmiennie, a dawne wielkie literackie syntezy wymagałyby najpierw niejako przełożenia na prozę. Dzięki też może lilerac-kości pesymizm i optymizm historyczny stały się mało uchwytne.*' (Ibidem, s. 167). J. Adamus jednak zauważa, że „ani intuicja poety, ani też obywatelski sąd nie zapewniają nam w żadnej mierze pewności