7349812145

ROZDZIAŁ CZWARTY

PEDAGOGIA

Synteza dziejów Polski od czasów nowożytnych do współczesności była i jest uwarunkowana. Nie idzie tu o to, że synteza miała i ma dać odpowiedź na pytanie o drogi uzyskania czy utrzymania suwerenności, chociaż - jak pisze J. Topolski -„wydaje się, że historiografia polska, w dużym stopniu aż do dziś, pozostaje pod wpływem tego, co można by nazwać kompleksem rozbiorów” \ Nie idzie tu także o to, iż synteza miała i ma rozstrzygać konkretne problemy gospodarki i polityki, a zatem - co się z tym wiąże - o „modernizowanie ocen, czyli przyrównywanie czynów i ludzi z przeszłości do miar wyznaczonych przez aktualne programy polityczne”^{1 2 3}. Synteza dziejów Polski pozostaje uwarunkowana w tym znaczeniu, że - jak pisze J. Adamus -„centralnym chyba zagadnieniem historii polskiej było i jest zagadnienie tej swoistości drogi Polski, która szła odwrotnie niż cala Europa” \ Istnieje potrzeba zrozumienia „tej głównej zagadki dziejów polskich” ⁴. Synteza dziejów Polski jest właśnie koncepcją tej „swoistości”. „Trzeba zatem zrozumieć, że problematyka syntetyczna nic zależy od nas, lecz jest nam narzucona albo przez istotę rzeczy, albo co najmniej przez historię polskiej syntezy” ⁵ - twierdzi J. Adamus. W tym znaczeniu można mówić o „uwarunkowaniu historycznym naszej nie tylko syntezy, ale również i pośrednio przez syntezę naszej nauki historycznej”⁶.

Uwarunkowanie syntezy dziejów Polski przesądzało i przesądza ojej specyfice. Specyfika la przejawiała się i przejawia przede wszystkim w tym, zdaniem J. Adamusa, że ma ona skłonność „do przechodzenia z jednej skrajności w drugą: z nadmiernie wybujałego optymizmu do otchłani pesymizmu, z anhelizmu i anielizmu do

1

   J. Topolski: Wstęp. W: Dzieje Polski. Red. J. T opolski. Warszawa 1976, s. 11.

2

   Ibidem.

3

   J. A d a m u s: Polska teoria rodowa. Łódź 1958, s. 280.

4

   Ibidem.

5

   Idem: O kierunkach polskiej myśli historycznej. Łódź 1964, s. 42.

6

   Idem: Monarchizm i repuh/ikanizm w syntezie dziejów Polski. Łódź 1961, s. 140.