7349812231

ROZDZIAŁ DRUGI

PAŃSTWO

Podstawy syntezy dziejów Polski, rozumianej jako koncepcja tożsamości politycznej Polaka, stworzył J. Lelewel. Idee J. Lelewela - i w zakresie metodologii syntezy tak rozumianej, i w zakresie jej meritum — pozostają ważne dla kultury i historiografii późniejszej, w jakichś granicach ze współczesnością włącziue.

Jest to oczywiste uproszczenie. Przed J. Lelewelem powstało wiele opracowań, syntez dziejów Polski; prace Adama Naruszewicza, Tadeusza Czackiego, opracowania Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, dzieła Wawrzyńca Surowieckie-go, Jana Pawła Woronicza czy Juliana Ursyna Niemcewicza. Nowoczesną syntezą, w przyjętym tu rozumieniu, była jednak dopiero koncepcja J. Lelewela - pomijając jcjanlecedcnsy.

Zadaniem historii jako nauki o dziejach jest — w ujęciu J. Lelewela - odtworzenie prawdy. „Wszystko w historii ma być opisane w szczerej prawdzie, bezstronnie, wiernie i dokładnie, z uniknicnicin wszelkich pozorów mogących tę prawdę osłabiać, naruszać”¹ - pisze J. Lelewel, a rozwijając tę myśl, kontynuuje: „Środki do należytego w tych względach historii objęcia opierają się na dobrym i czystym poznaniu wszystkich zdarzeń w historii zapisanych, na gruntownym zgłębieniu ich zasad i związków, i na wiernym, a ciągłym ich wyłożeniu; czyli na wyjaśnieniu, jak się co działo? rozebraniu, dlaczego co było? i wytknięciu, jak ma być opowiedziane.”² „Historyk powinien wyjaśniać prawdę bez kolorytu, w całości.”³

J. Lelewel wic jednak, że postulat „prawdy” w historii jest oczywisty tylko pozornie. „Zachowanie prawdy z siebie - twierdzi - [...] staje się pospolicie rzeczą śliską i wielkiej pilności wymagającą. Tak jak istotnie jest wyjaśnioną i poznaną prawda, czyli zbiór istotnie zdarzonych i rzeczywiście będących wypadków wyłożc-

1

J. L e I e w e I: (Historyku rękopiśmienna). '/ rękopisu (1815). W: idem: Dzida. T. 2 (1): Pisma metodologiczne. Warszawa 1464, s. 165.

2

’ I d e m: Historyka. (Druk, 1815). W: i d e m: Dzieła. T. 2 (1)..., s. 174.

3

Idu lii: Wstęp do historii powszechnej. Wykład z notat. 7. rękopisu (1822). W: idem: Dzieła. T. 2 (!)...,». 285.