7349812182

132 Synteza dziejów Polski..

nienie „łagodności” polskiej, na której kultura buduje „wolność”. Ta koncepcja demokracji przeciwstawia się tym rozstrzygnięciom relacji między wolnością a władzą, które w czasach nowożytnych występują i na Zachodzie, i na Wschodzie. Jeżeli współcześnie szuka się jakiegoś wzoru czy pokrewieństwa, to wskazuje się Stany Zjednoczone ¹⁶⁵. Rzecz w tym, iż koncepcja J. Lelewela, rozumiana jako idea „wolności starożytnych”, nic jest koncepcją liberalną, toteż jego idea demokracji nie jest ideą demokracji liberalnej. Nic jest to także koncepcja komunistyczna. „Nie myślimy [...] sugerować, że nasz historyk był kiedykolwiek komunistą - pisze A.F. Grabski. — Sam powiadał o sobie, że był »nic filantropem, ani protektorem ludu [...], ale człekiem ludu, prolctarialu«, co manifestował nic tylko sposobem bycia (sławna błękitna bluza), ale i sympatiami dla - jak to określał — »lłumnej dcmokracji«. Postawa ta zbliżyła go w Brukseli do niemieckiego środowiska robotniczego i komunistycznego.” ¹⁶ Z jednej strony - „komunizm uważał Lelewel za »idcę więcej awansowaną od dcmokracji«”¹⁶⁷; z drugiej zaś - „kiedy w 1858 r. jeden z jego szlacheckich rozmówców uznał go za komunistę, stanowczo temu zaprzeczył”¹⁶ .

Według A.F. Grabskiego J. Lelewel „zbliżał się do poglądów, które można by określić jako socjalistyczne. [...] W refleksji historyka pierwotne słowiańskie gmino-władztwo nic było li tylko konstrukcją historyczną, odnoszącą się do przeszłości, ale stanowiło utopię regresywną, będącą równocześnie optymalnym, [...] modelem stosunków na przyszłość. Idealne społeczeństwo przeszłości, oparte na zasadach politycznej demokracji i wspólnej własności ziemi (powiedzielibyśmy dziś: środków produkcji), miało więc być wzorem, który zostałby zrealizowany w doskonałym społeczeństwie przyszłości.” ^16<> „Idea braterstwa była w rozumieniu J. Lelewela silą napędową postępu społecznego, wiodącego w Polsce czy leż w ogóle w krajach słowiańskich do agrarnej demokracji opartej o wspólne władanie ziemią, w wymiarze powszechnodzicjowym była zaś dźwignią wyzwolenia ludów z ucisku społecznego i politycznego i utworzenia nowych stosunków między narodami, w ramach ich federacji. Jak ją sobie Lelewel wyobrażał, lego dokładnie nic wiemy. Łatwo zauważyć, że lelewelowska idea braterstwa była antytezą marksowskiej idei walki klas, chociaż miała ona ostrze rewolucyjne: Lelewel uważał bowiem rewolucję za środek, mający zapewnić zwycięstwo idei braterstwa w życiu społecznym i politycznym” ¹⁷⁰ - konkluduje A. F. Grabski. W przekonaniu J. Adamusa podstawą przeciwstawienia Polski i Zachodowi, i Wschodowi jest fakt, że J. Lelewel „stawiał Polskę na tle stosunków w tej części Europy” ¹ *. Stad teza, iż istniał (i istnieje) „krąg ustrojowy

165 Na len leniał: J. Ada m u s: Manarchizm i re/nthlikanizm..., s. 61-62.

166 A. F. Grabski: Joachim Lelewel i demokracja niemiecka. Z dziejów międzynarodowych kontaktów polskiej lewicy w dobie Wielkiej Emigracji. LłmJ/ 1987. s. 324.

167 Ibidem.

168 Ibidem, s. 325. 16^ Ibidem.

170    Ibidem, s. 326-327.

171    A. Ada m u s: O kierunkach..., s. 59.