DSC02358

Arkusz obserwacyjny nazywany również schedułą obserwacyjną²⁸⁷ jest zestawem poszczególnych kategorii zachowań obserwowanych osób lub elementów charakterystycznych dla przebiegu danego zdarzenia lub zjawiska. Służy do odnotowywania występowania lub niewystępowania wyszczególnionych kategorii zachowań, a także ich częstotliwości.

Dziennik obserwacji jest przeznaczony do opisywania zachowań lub zdarzeń i zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i w ciągu możliwie długiego czasu. Forma opisu może być dowolna, podobnie jak i jego obszemość. Dziennik obserwacyjny umożliwia nie tylko wykonanie wyczerpującego opisu, szczególnie charakterystycznych epizodów z życia obserwowanych osób lub z przebiegu zdarzeń i zjawisk, ale także dokładne przedstawienie współtowarzyszących im warunków i okoliczności.

Przewodnik obserwacyjny, podobnie jak dziennik obserwacji jest przeznaczony również do dłuższych i bardziej złożonych obserwacji. Zawiera podstawowe wskazania do prowadzenia tych obserwacji. Jego konstrukcja nie jest jednak dokładniej opisana. W rzeczywistości różnice między przewodnikiem a dziennikiem są mało uchwytne. Informacje zebrane za pomocą przewodnika i dziennika obserwacyjnego są szczególnie przydatne do analizy ilościowej.

Zaprezentowane narzędzia badawcze nie mają na ogół uniwersalnego charakteru. Zazwyczaj są opracowywane dla potrzeb konkretnych badań, chociaż nie wyklucza się, że niektóre mogą być wykorzystywane wielokrotnie (np. arkusz obserwacji zachowania się nauczyciela w czasie zajęć dydaktycznych, który może być stosowany do hospitacji zajęć itp.). Są one w znacznym stopniu standaryzowane i dlatego nadają się do analizy ilościowej. Oprócz nich do rejestracji wyników obserwacji mogą być używane narzędzia niestandaryzowane w żadnym stopniu, jak np. notatki, luźne opisy, stenogramy, zapisy magnetofonowe czy filmowe). Wyniki te mogą być jednak wykorzystywane tylko do analizy jakościowej.

M. Lobocki: Metody badań..., op. cii., s. 131.

Skuteczność metody obserwacyjnej jest m.in. warunkowana doborem odpowiedniej techniki i sposobu rejestracji wyników (narzędzia badawczego).

2.3.1.2. Ankieta

Słowo „ankieta” wywodzi się od słowa francuskiego „enquete”, oznaczającego badanie, dochodzenie²⁸⁸. Nie jest ono jednak jednolicie rozumiane w naszym języku. Jedni używają go do określenia sposobu zbierania informacji (w tym również o charakterze naukowym), a inni ankietą nazywają narzędzie służące zbieraniu tych informacji, którym jest wydrukowana lista (zestaw) pytań. Narzędzie to nazywane jest również kwestionariuszem lub kwestionariuszem ankiety. Ponadto przez ankietę rozumie się bądź samodzielną metodę badań naukowych (np. W. Okoń²⁸⁹, W. Zaczyński²⁹⁰), bądź technikę zbierania informacji (materiału badawczego). Traktowanie ankiety jako techniki badawczej jest charakterystyczne przede wszystkim dla socjologów²⁹¹, ale także i pedagogów. Dla M. Łobockiego ankieta jest jedną z technik metody sondażu diagnostycznego, do których zalicza również rozmowę i wywiad²⁹². T. Pilch uważa, że ankieta stanowi szczególny przypadek wywiadu²⁹³, który należy do najczęściej występujących technik badań sondażowych, obok takich technik, jak: analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne

. . ioj

i inne’ .

Powyższe przykłady wskazują, że termin „ankieta” może być różnie rozumiany i trudno jest jednoznacznie ustalić, czy jest to metoda czy technika badań. Dalsze rozważania na ten temat nie wyda-

^!U W Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Op. cii., $. 19.

*    Ibid., s. 19.

^:m W. Zaczyński: Op. cii., s. 162 i dalsze.

^3,1 Świadczą o tym m.in. takie prace, jak: Analizy i próby technik badawczych w socjologii. Red. Z. Gostkowski. T. II. Wrocław 1968; S. Szostkiewicz: Procedury i techniki badań socjologicznych. Warszawa 1960; L. Soloma: Metody i techniki badań socjologicznych. Olsztyn 1995.

^x M. Lobocki: Wprowadzenie do metodologii..., op. cii., s. 236.

T. Pilch: Op. cit„ s. 141.

*    Ibid., s. 125.

129