DSC05050

LXXXVI ZAC \PMIMA KZl ZlliOlOWE

łożono ją rów nici na język litewski (1600) i niski (później j_c ok 50 razy). Zw łas/c/a na Rusi musiała się cieszyć wielkim n ^ baniem, ponieważ Okv w uchodził /a świętego. Znane jesu' w uda me o duchownym spod Lwowa, który swoje kazanie rn/n,' c/ął słowami „Posłuchajte chrestijane kazania swiatoho Reja^

*ygaw rzed pierwszym w > damom duży fragment Postylli iglów kiem Ewanicli/e póiskie Jef Miłości Królewnie Zofiji ₂₀! siał skopiowany do użytku Zofii Jagiellonki — córki Zygmunta l Starego, prawdopodobnie przed jej wyjazdem z kraju na początku roku 1556*.

Re; me podpisał dzieła, ale autorstwa jednoznacznie wskazywał zamieszczony po dedykacji, przedmowie i wierszach wstępnych portret Nagłowiczanina i ośmiowersowy, łaciński emblemat o Reju piorą Andrzeja Trzecieskiego mł.

Nazwa ^posty lla * jest skrótem łacińskiego post Ula \verba] -„po tych [słowach]" (Ewangelii). Postylle są zatem zbiorami homilii — nauk wygłaszanych po Ewangelii, w których nacisk kładzie się na lekcję i komentarz do Pisma św. Każdą naukę poprzedzały motto. exordium i perykopa, zaś zamykałało peroratio zakończone modlitwą. W Polsce średniowiecznej powstały dzieła m m Marcina Polaka, Stanisława ze Skarbimierza czy Mikołaja z Błonia. W okresie renesansu na większą skalę rozpoczęło się uprawianie postyllografii przez świeckich, celował w tym zwłaszcza Kościół reformowany, który uważał, że wykład Pisma św może prowadzić człowiek „nieuczony” — nieduchow-ny*¹. Protestanci nie mieli początkowo także wystarczającej liczby kaznodziejów, a dzięki drukowanym postyllom można było

K. Kolbuszew ski. Postyllografia polska XVI i XVII wieku, Warszawa 1921. s. 57.

A Bruckner. Trzy rękopisy z w. XVl, Prace Filologiczne, l. 3, > 2%; szerzej; J Pirożyński, Nieznany rękopiśmienny przekaz części .. Posty lli Mikołaja Keja. ..Pamiętnik Literacki*' 1985, z. 2.

W Dialogu Teologa z Szewcem autorstwa niemieckiego poety Hansa Sachsa Szewc zwycięża Teologa argumentami z Pisma św.

uc/ ić prawd wiary, a także prowadzić polemikę z poglądami

^kfllRef iiic' był pierwszy, wyprzedził go uczeń Erazma z Rotter-nu Bernard Wojewódka⁶². Rok przed wydaniem dzieła Okszy-^Ua ukazała się pierwsza postylla w języku polskim luterańska '"postylla domowa Grzegorza Orszaka. Po Rejowej powstały inne, in dzieło Grzegorza z Żarnowca określanego mianem kalwińskiego Skargi.

Okazało się jednak, że nie utwory wybitnych teologów', ale mniej uczone dzieło nagłow'ickiego pisarza jest najznakomitszą polską postyllą protestancką. Nie jest to tekst przeznaczony wyłącznie do użytku kaznodziejskiego, przede wszystkim stanow ić ma lekturę dla domowników, dlatego można nazwać ją „postyllą domową”. Na brak pośrednictwa żywego kaznodziei i indywidualną naukę autor zwraca uwagę w tytule określeniem: „prostym wykładem też dla prostaków”.

W kolejnych wydaniach autor wprowadzał pewne zmiany, zasadniczo jednak Postylla składa się z trzech części: zimowej — do niedzieli Trójcy św. (poprzedzonej wierszem na herb. dedykacją Zygmuntowi Augustowi, przedmową Każdemu Krześcijańskiemu Rycerzowi, wierszem kierowanym do tegoż i spisem treści zwanym Położeniem spraw), letniej — do końca roku kościelnego (która posiada osobną kartę tytułową, przedmowy oraz w iersze do czytelnika na wstępie i na końcu) i świątecznej, zatytułowanej Część trzecia spraw Pańskich (poprzedzonej wierszem do czytelnika i zamkniętej rodzajem słowa końcowego i wierszowanym Zamienieniem).

Badacze twórczości Reja uważali Postyllę za najpiękniejsze i najdojrzalsze dzieło autora, jednolite w treści i formie, żarliwe religijnie i napisane barwnym językiem^ftJ. Rej miał na uwadze nie tylko sprawy misji religijnej, pow'odovvała nim chęć rozpowszech-

⁶² N iestety nie dochowało się jego spolszczenie Postylli Antoniusa Cor-vinusa.

^hJ K. Kolbuszewski, Postyllografia polska, op.cit.. s. 57; A. B rfle K-ner. Mikołaj Rej. Studium krytyczne, op.cit.. s. 95.