DSC05093

WSTĘI*

XXXIV

sprawiedliwości, który uzależnia karę od przynależni stanowej oskarżonego. Wpajał w czytelników przeko' nonie, że prawo powinno być jednakowe dla wszystkich w przeciwieństwie do feudalnego prawa polskiego, służą cego interesom wielkich panów i szlachty, a prześladują cego chłopów i mieszczan. Co więcej: postulując skuteczność norm prawnychjako fundamentu praworządności, p₍, równy wał istniejące wówczas w Polsce prawa do pajęczyny w której bezradnie szamocą się ludzie biedni, a którą rozrywają bogacze. Pisał, że ciężej powinni być ukarani ci którzy dopuszczają się krzywdy wobec ubogich aniżeli ci którzy skrzywdzili człowieka możnego.

W 1547 r. znow u wyjechał Modrzewski w podróż trwającą kilka lat. Odwiedził Danię, Niemcy, bawił w Augsburgu i Pradze. Wtedy właśnie utwierdził swe poglądy o konieczności przeprowadzenia niezbędnych reform kościelnych. W ogłoszonych w Pradze i Antwerpii traktatach bronił szczególnie dwóch postulatów, którym kilka lat później poświęcił wiele kun O poprawie: żądał zniesienia bcz-żeństwa księży i udostępnienia wszystkim komunii pod dwiema postaciami.

W Polsce obrońcy tradycyjnego wymiaru kary za mę-żobójstuo wyszydzali Frycza i wyśmiewali jego argumenty. Dobre - mówili do szkoły, ale nieprzydatne dla senatu Rzeczypospolitej. Frycz nie krył swej rozpaczy z tego powodu, pisząc, że łatwiej byłoby mu poruszyć głaz, aniżeli przekonać szlachtę o konieczności przestrzegania sprawiedliwości. Pod wypływem żalu. że król nic użył swej władzy dla rozstrzygnięcia tej palącej i haniebnej sprawy, napisał Skargę na wzgardzenie prawa hożego na mężohójców. Tym razem jednak nie zwrócił się już do możnych, lec/ do tych. którzy - jak pisał nie mieli nic wspólnego z zarzą-

dcm Rzeczypospolitej _w Skardze _r<)/nr .

XXXV

_sZ|achcck.m konserwatyzmem _lbczm ^pra"'ł _Vryn %

tradycyjnych błędów. Z niesp<,t_ykana^y "^ymUw'c>Wcniem

_mit szlacheckie zaślepienie i _Upó_r yum T^'^{nĄV'^y sprowadzić mogą nieuchronna kar,- ^{1 Jakprzcw}'dywal,

spolitej.    ' ^{Upadtk p}«cz_ypo.

To tu właśnie napisał Frycz słynne słowa-

Niech tylko rzecz pójdzie przed trybunał

zuchwalstwa i przewrotnych namiętności. " 3^    * "^,c

To odwołanie się od wyroku możnych do .rvK , zumu było krokiem radykalnym. Zwróci s,e bowiemT szerokich mas, których bronił przed niespraw.edhwym ust° wodawstwem.    ⁷

Kiedy w 1543 r. minął wyznaczony uchwałą sejmowa czteroletni termin, w którym mieszczanie zobowiązani byli do wyprzedania posiadanych dóbr ziemskich, szlachta atakowała mieszczan i domagała się usunięcia ich zc wsi i dóbr ziemskich, a król zmuszony był przyrzec wykonanie uchwały. Frycz, który w czasie swych licznych podróży widział rozkwit miast zachodnioeuropejskich, zdawał sobie sprawę, że sytuacja istniejąca w Polsce jest wynikiem szkodliwej polityki szlacheckiej. Wystąpił więc pr/eeiwko ograniczaniu praw mieszczan, dostrzegając w nim próbę zahamowania rozwoju handlu i rzemiosła, a co za tym idzie rozwoju miast, /.redagował wówczas Mowę Prawdomówny Pcrypatetyka, w której szlachecką uchwalę sejmowy nazwał „nieludzką, przeciwną zgoła wszelkiemu rozumowi, z prawami boskimi i ludzkimi sprzeczną” (s. 53 54).

Jednakże zarówno sprawa kary za mężobójstwo, jal i sprawa posiadania przez mieszczan majątków ziemskie! wiązała się bezpośrednio z zagadnieniem reformy całcg<