DSC06753

1. WPROWADZENIE

1.1. GENEZA TEMATU

W Polsce obszary wiejskie ulegają przemianom charakterystycznym dla całej Europy. Wsie przekształcają się w osiedla wielofunkcyjne, w których jedynie niewielki procent mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa. Ta tendencja ma odbicie nie tylko w funkcjach, które dominują na terenach wiejskich, ale przede wszystkim w odbiorze strony wizualnej poszczególnych miejscowości. Wieś zaczyna swym wyglądem przypominać miasto - pod względem nowych form zabudowy, otoczenia prywatnych posesji i zagospodarowania terenów gminnych. Często zapomina się o tym, jak ważne jest zachowanie odmiennego, w stosunku do miasta, charakteru wsi. Istotne staje się to, aby przy wprowadzaniu nowej architektury - zarówno mieszkalnej, jak i tej związanej z rozwojem cywilizacyjnym - podejmować próby zachowania charakterystycznych cech zabudowy wiejskiej i wykorzystywać w projektach różnych budynków elementy wynikające z cech budownictwa regionalnego'. Należy o tym pamiętać zarówno przy remontach, adaptacjach, rozbudowach, jak i przy realizacji zupełnie nowych obiektów. Nowoczesność i tradycja nie muszą wzajemnie się wykluczać. Można je połączyć, dzięki czemu nie zatraci się indywidualizmu konkretnego miejsca, nawarstwień kulturowych, cech regionalnych danego obszaru i tradycji - a więc tych wszystkich elementów, które stają się jego wyróżnikiem. Jest to zgodne z wytycznymi, które funkcjonują w Unii Europejskiej, chociażby z Europejską Koncepcją Rozwoju Przestrzennego. Na drodze do przestrzennie zrównoważonego i wyważonego rozwoju Unii Europejskiej (EUREK), która została przyjęta w 1999 r. Zwraca się w niej uwagę na zachowanie różnorodności kulturowej na terenie UniP. Nadmierna urbanizacja wsi prowadzi do zaniku jej specyficznej kultury, powoduje zachwianie ukształtowanego przez stulecia układu przestrzennego, może zmienić zachowania społeczne jej mieszkańców. Stąd tak ważna staje się ochrona dziedzictwa kulturowego wsi.

Autorzy - pracownicy Instytutu Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu - prowadzili od wielu lat badania związane z terenami wiejskimi³. Zespół badawczy skupiał się zarówno nad rozwojem i przekształceniami obszarów wiejskich⁴, jak i nad krajobrazem,

' Istnieje wiele opracowań przybliżających rangę regionalizmu. Wystarczy wymienić takie pozycje jak: Ciołek G., 1984. Regionalizm w budownictwie wiejskim w Polsce. Tom I i 2, (Przedruk pracy archiwalnej). Monografia 24, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków; Nov4k Z., 1997. Planowanie regionalne i udział w nim architekta. Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków. Najbardziej wyczerpujący stan badań nad regionalizmem w Polsce wg Z. Myczkowskiego podaje A. Patkowski w artykule Regionalizm, [w:] Dziesięcioleciu Polski Odrodzonej. Księga pamiątkowa 1918-1928. Por. Myczkowski Z., 1995. Regionalizm architektoniczno-krajobrazowy Doliny Prądnika, [w:] Prądnik. Prace i Materiay Muzeum im. W. Szafera, t. 10, s. 135-188, Ojców. W wypadku obszaru Dolnego Śląska i Opolszczyzny należy zwrócić uwagę na prace zespołu z Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej prowadzone pod kierunkiem T. Biesiekierskiego, por. Biesiekierski T., Bocheński S., Trocka--Leszczyńska E„ Wiatrzyk S. 1985. Architektura regionalna wsi dolnośląskiego pasma Sudetów, „Architektura" 3/1985; Trocka-Leszczyńska E.,

1995. Wiejska zabudowa mieszkaniowa w regionie sudeckim. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław; por. Suchodolski J„

1996. Regionalizm w kształtowaniu formy architektury współczesnej na obszarze Sudetów. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław. Trzeba nadmienić, że odrębność i swoiste piękno architektury regionalnej Sudetów zauważono i doceniono już na początku XX w., wprowadzając ją do wznoszonych obiektów mieszkalnych, pensjonatowych, w schroniskach czy budynkach gospodarczych realizowanych zarówno w mieście, jak i na wsi.

Hemik J., Olejniczak G., 2006. Planowanie przestrzenne w RFN. Oficyna Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz.

Wcześniejsze badania łączą się z Instytutem Budownictwa Rolniczego Akademii Rolniczej we Wrocławiu (dzisiejszy Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu), który przekształcił się w 2000 r. w Instytut Budownictwa i Architektury Krajobrazu, z którego utworzono w 2006 r. dwie niezależne jednostki naukowe. Jedna z nich to Instytut Architektury Krajobrazu. Także w ramach Instytutu Budownictwa Rolniczego prowadzone były w latach 1980-1985 badania dotyczące zabudowy zagrodowej w gminie Stara Kamienica, por. Z. Kuriata, 1987. Modele powierzchniowe ośrodków gospodarczych (zagród) specjalistycznych gospodarstw chłopskich (maszynopis rozprawy doktorskiej). Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Akademii Rolniczej we Wrocławiu.

Pogodziński Z., 1975. Planowanie przestrzenne obszarów wiejskich. PWN, Warszawa; Kuriata Z., 1996. Przeobrażenia funkcjonalno-przestrzenne dużych gospodarstw rolnych w świetle wymagań ekologicznych. Zeszyty Naukowe SGGW, Warszawa; Kuriata Z., 1996. Zabudowa folwarczna - stan istniejący i możliwości jej wykorzystania, Materiały konferencyjne „Kierunki planowania przestrzennego i architektury współczesnej wsi.