DSCF6792

418 Dziewiętnasty wiek

będącą jeszcze jednym hołdem dla projektowanego przez GiUy'ego pomnika Fryderyka Wielkiego.

Oddziaływanie Schinkla było również silnie odczuwalne w miastach pozostających pod panowaniem pruskim, jak Bonn, Akwizgran, Elberfeld, Kolonia i Dusseldorf, chociaż tacy architekci, jak Georg Laves w Hanowerze, Clemens Wen-zel Coudray w Weimarze oraz Carl Ludwig Wimmel, Franz Forsmann i Alexis de Chśteauneuf w Hamburgu, również znajdowali się pod jego silnym wpływem. W południowych Niemczech neoklasycyzm został wprowadzony do Karlsruhe przez Weinbrennera, do Darmstadtu przez Georga Moliera, do Stuttgartu przez Nicolausa Friedricha von Thouret i włoskiego emigranta Giovanniego Salucci, a do Monachium przez Fischera i Klenzego. Friedrich Weinbrenner (1766-1826) odegrał znaczącą rolę w latach 1800-1826 ze względu na przekształcenie barokowego miasta dworskiego Karlsruhe w klasycystyczne burżuazyjne miasto dziewiętnastowieczne z pełnym zestawem postnapoleońskich budowli administracyjnych. Na początku lat dziewięćdziesiątych XVIII w. poznał on w Berlinie Davida Gilly'ego, a następnie studiował w Rzymie, gdzie stworzył wiele projektów w wizjonerskim francusko-pruskim stylu zainspirowanym przez Claude'a-Nicolasa Ledoux i zbliżonym do rewolucyjnych abstrakcji Friedricha Gill/ego. Wróciwszy do Karlsruhe, został zmuszony do przyjęcia bardziej konwencjonalnego stylu durandowskiego, chociaż budowle na przekształconym przez niego rynku i Schloss-strasse (ob. Karl-Friedrichstrasse) są zgrupowane w luźny asymetryczny sposób, który jest bliższy Nashowi niż precedensowi francuskiemu. Na rynku portyk kościoła ewangelickiego (1806-1820), flankowany przez gimnazjum, położony jest naprzeciwko - ale nie powtarza dokładnie - portyku ratusza (1807-1814). Schloss-strasse prowadzi w kierunku południowym od rynku ku ośmioboczne-mu Rondeli Platz z pałacem margrabiego na planie litery „V" (1803-1813). Widok perspektywiczny był zakończony bramą Ettlinger Tor (1803, ob. zburzona), z grecko-dorycką kolumnadą przywodzącą na myśl berlińską Bramę Brandenburską (1789-1793) wzniesioną przez Karla Gottharda Langhan-sa. W pobliżu Ettlinger Tor znajdował się własny dom Weinbrennera (1801, zburzony 1873)-ambitna budowla, w której prowadził on swoją słynną szkołę architektury, kształcąc wiodących architektów następnego pokolenia, jak Hiibsch, Molier i Chateauneuf. To za jego przykładem poszedł Nash, mieszkając i pracując w reprezentacyjnym miejscu nowej zaprojektowanej przez siebie ulicy. Podobnie i Schinkel wolał mieszkać w szkole architektury. Dla Karlsruhe Weinbrenner zaprojektował jeszcze teatr dworski, muzeum, kancelarię, synagogę, sale zebrań, sklepy i katolicki kościół Sw. Stefanai (1808-1814) - budowlę inspirowaną Panteonem, świadczącą

0    religijnej tolerancji wówczas napoleońskiego księstwa Badenii. Opracował także wzorcowe mieszkania dla wszystkich klas, z których niektóre zostały zrealizowane jako skromne domy tarasowe (szeregowe). Weinbrenner, tak jak Schinkel

1    Klenze, zwiększył swoje oddziaływanie, publikując własne projekty w kilku ilustrowanych książkach.

Z kolei przekształcenie Monachium z barokowego miasta dworskiego w nowoczesną stolicę było dziełem Leo von Klenzego (1784-1864), największego obok Schinkla architekta niemieckiego XIX stulecia. To projekty Gill/ego do pomnika Fryderyka Wielkiego rozpaliły u Klenzego 1 podobnie jak u Schinkla - ambicję zostania architektem i tworzenia pomników, które by odzwierciedlały i pobudzały nastrój wzniosłego idealizmu. W następcy tronu, Ludwiku z Wit-telsbachów (1786-1868, królu Bawarii 1825-1848), Klenze znalazł patrona równie ambitnego w zakresie architektury, jak następca tronu pruskiego (jak pamiętamy - mecenas Schinkla), lecz dysponował on jeszcze większymi środkami i miał większą władzę. W następstwie przymierza Bawarii z Napoleonem utworzono z niej w roku 1806 królestwo. Naszkicowano plany rozbudowy Monachium w królewską stolicę, częściowo zrealizowane przez architekta Karla von Fischera (1782-1821). Jego pałac księcia Karola (1803-1806) i Teatr Narodowy (1811-1818), wzorowany na Odóonie w Paryżu, były pierwszymi neoklasycznymi budowlami w Monachium. Ogłoszenie w 1814 r. przez Monachijską Akademię konkursu na szpital wojskowy, niemiecki panteon narodowy (Walhalla) i muzeum rzeźby antycznej (Gliptote-ka) poświadczało kulturalne ambicje następcy tronu, Ludwika. O projekty galerii rzeźby starał się on już w 1811 r. u włoskiego architekta Giacoma Quarenghiego i u niemieckiego archeologa Carla Hallera von Hallerstein (1774-1817). W1815 r. Ludwik zachęcił Klenzego do przedłożenia projektów alternatywnych w stosunku do projektów Fischera, oficjalnego architekta nadwornego od 1809 roku. W 1816 r. wybrane zostały właśnie projekty Klenzego i Ludwik mianował go nadwornym architektem oraz posłał do Paryża, by nabył kolejne rzeźby do Gliptołeki.

Po początkowej nauce pod kierunkiem Gili/ego w Berlinie, Klenze był uczniem Duranda i Perdera w Paryżu i to właśnie z Prłcis des leęons d'architecture donnees i 1'tcole royale polylechniąue (Zarys nauki architektury wykładanej w Królewskiej Szkole Politechnicznej) Duranda zapożyczył ogólną formę swojej Gliptoteki z jej jednokondygnacyjnymi, sklepionymi galeriami oświetlonymi z góry i przez wysokie okna boczne.

55

W

55

Ki

G

śi

v

z

1

f

1