DSCF6776

8 Dziewiętnasty wiek

Rewolucja francuska z1789 r. zarówno wstrząsnęła, jak i zainspirowała społeczeństwa w całej Europie i Ameryce Północnej. Nic w życiu politycznym nie mogło już wydawać się pewne. O braku stabilności świadczą też szybko zmieniające się w ciągu osiemdziesięciu lat w porewolucyjnej Francji systemy rządów. Obejmowały one dyktaturę, dwa cesarstwa, monarchię dziedziczną i elekcyjną oraz trzy republiki. W państwach, które zjednoczyły się przeciwko Napoleonowi w długiej wojnie, zakończonej dopiero w roku 1815, początkowo powracano do konserwatywnych rządów monarchicznych, chociaż w wielu krajach w roku 1830, a szczególnie 1848 (wiosna ludów) wybuchały rewolucje. Były one przeważnie dowodzone przez przedstawicieli klas średnich, którzy chcieli mieć udział w rządach. Rozpoczęta w Anglii w latach osiemdziesiątych XVIII w. rewolucja przemysłowa dopiero co wytworzyła pomyślnie rozwijającą się i pewną siebie klasę średnią oraz zubożały miejski proletariat. Chociaż Karol Marks (1818-1883) ^w swoim Manifeście Komunistycznym (Londyn 1848) mylił się, przepowiadając nadciągający triumf proletariatu w wyniku dialektycznego procesu historycznego, to w wieku XIX podejmowano takie tematy, jak warunki żyda klas pracujących i stosunek chrześdjaństwa do tradycyjnego porządku społecznego. Podobnie dalekosiężne pytania dotyczy!)' roli stylów historycznych w praktyce architektonicznej we współczesnym przemysłowym świerie.

FRANCJA

Tradycja racjonalna od Perciera i Fontaine'a do Viollet-le-Duca

We Francji nauczanie architektury w uczelniach publicznych stanowiło jeden z czynników kulturalnej stabilnośd, który pozostał w znacznej mierze nienaruszony w okresie szybkich przemian politycznych. Francuską architekturę XIX w. zdominowały (w sposób nie mający analogii w żadnym innym i] vjskim kraju) intelektualne ideały jednej instytucji aka-dsi;uckiej, ficole des Beaux-Arts (Szkoła Sztuk Pięknych), fico-ir des Beaux-Arts, właśdwie ficole Nationale Supćrieure des Beaux-Arts, powstała z połączenia szkół istniejących przy dawnych akademiach królewskich - słynnej Acadćmie Ro-yale d'Archi tecture (założonej w roku 1671 przez Colberta) 1 Academie Royale de Peinture et de Sculpture (założonej w roku 1648 między innymi przez Ch. Le Bruna), a rozwiązanych przez rewolucyjny Konwent w 1793. Jej pierwotną siedzibą był Luwr. W 1807 r., pod rządami Napoleona, uczelni nadano nazwę ficole Impśriale et Spćciale des Beaux-Arts i przeniesiono do gmachu College des Quatres Nations. W latach dwudziestych na potrzeby akademii rozbudowany został dawny klasztor augustianów, a w latach osiemdziesiątych oddano na jej potrzeby przyległy pałac de Chimay. Program nauczania, pomyślany przede wszystkim jako przygotowanie do projektowania monumentalnych budowli użyteczności publicznej, kończyt się konkursem o Grand Prix de Romę, organizowanym - z kilkoma przerwami - w latach 1720-1968. Prestiż, ciągłość i niezwykle poważny charakter systemu nauczania architektury - wyjątkowego w Europie -uczyniły z Francji naturalne centrum intelektualnej dyskusp na temat architektury w XVIII i XIX wieku.

Wpływ Napoleona na architekturę był mniejszy niż na rozwój francuskich instytucji kulturalnych i politycznych. W rzeczywistości to pierwsza żona Napoleona, Józefina, odkryła talenty Charles'a Perdera (1764-1838) i Pientfa-Fran-ęois-Lćonarda Fontaine'a (1762-1853), którzy w 1801 r. mieli zostać oficjalnymi architektami jej męża. G uczniowie An-toine'a-Franęois Peyre'a studiowali razem w późnych latach osiemdziesiątych XVIII w. na Akademii Francuskiej w Rzymie, gdzie zawarli pakt o wiecznej przyjaźni, przysięgając, że się nigdy nie ożenią. Pozostali sobie wierni i pochowano ich w tym samym grobowcu na cmentarzu Pćre-Lachaise.

Wroku 1799, w którym Napoleon został pierwszym konsulem, Józefina zaangażowała ich do przebudowy dopiero co nabytego dla niej domu w Malmaison, który w znacznym stopniu udekorowali na nowo (1800-1802). Zastosowany przez nich styl stał się znany jako empire (styl cesarstwa), chociaż w rzeczywistości była to bardziej zdecydowana i jaskrawo kolorowa wersja neoantycznego stylu dekoracyjnego, ustalonego w przededniu rewolucji przez takich architektów', jak Belanger i P.-A. Paris, dla których Perder niegdyś pracował. Sypialnia w kształcie namiotu, zaprojektowana w 1777 r. przez Franęois-Josepha Belangera dla hrabiego d'Artois w pałacyku Bagatelle w Paryżu, stała się wówczas wzorem dla licznych wnętrz dekorowanych prawdziwą lub malowaną draperią, na przykład dla przeładowanej ozdobami sypialni Józefiny w Malmaison (il. 581). Takie rozwiązanie stało się modne w okresie cesarstwa, gdyż kojarzyło się z namiotami wojskowymi. Cechy stylu Perciera i Fontaine'a, rozpoznawalnego od razu, jak dekoracyjny styl Roberta Adama, znajdujemy we wnętrzach Luwru i pałacu Tuileries, jak również królewskich zamków w Compićgne, Saint--Cloud i Fontainebleau. Napoleon i jego krewni „ponieśli" ten styl, jak jakieś militarne trofeum, przez Europę - do Niemiec, Włoch, Hiszpanii, Holandii i Skandynawii. Do rozpowszechnienia form i ornamentów empirowych przyczyniło