DSCN1689

38 Dystans roli

nowych informacji, procesy podejmowania decyzji [A. Malewski 1975, s. 207—236]. W tym ostatnim przypadku, przy założeniu, że podjęcie każdej decyzji wywołuje dysonans poznawczy (nie wszyscy się z tym założeniem zgadzają), uwaga skoncentrowana jest głównie na badaniu następstw podjęcia decyzji i sposobach rozwiązywania wytworzonego dysonansu: wskazuje się tu przede wszystkim, w jaki sposób badani utwierdzają się co do słuszności podjętej decyzji.

Szereg zależności wskazywanych przez teorię dysonansu poznawczego rozpatrywać można w ramach szerszego ujęcia, odwołującego się do równoważenia struktur poznawczych, zaproponowanego przez Jeana Piageta [1981], (A.S.)

Zob. działanie społeczne, kognitywizm, model zmiany postaw, wartość.

Literatura:

Malewski A., 1975, Rozdżwięk między uznawanymi przekonaniami i jego konsekwencje. Analiza teorii dysonansu poznawczego L. Fest ingera |w:| tegoż, O nowy kształt nauk społecznych. Pisma zebrane. PWN. Warszawa. Nuttin J.M. jr. 1982. Kontrowersje wokół zmiany postaw. W kierunku teorii perswazji opartej na rozprzestrzenianiu się reakcji, PWN, Warszawa.

Piaget J.,- 1981, Równoważenie struktur poznawczych. Centralny problem rozwoju, PWN, Warszawa.

Dystans roli, zob. rola społeczna.

Dystrybutywne ujęcie kultury, zob. kultura.

Działania „logiczne”, zob. racjonalność.

Działania „nielogiczne”, zob. racjonalność.

Działanie a postawa, zob. postawa jako definicja sytuacji.

Działanie społeczne (ang. soda! action lub soda/ acf), proces podmiotowej aktywności zmierzający do osiągnięcia zamierzonego celu. Podmiotem działania może być jednostka lub zbiorowość. Przyjmowane

cele oraz sposoby ich realizacji są zazwyczaj warunkowane przez społecznie usą. nowione systemy wartości, w związku z tym rezultaty podjętego działania mają określone implikacje społeczne. Na tej podstawie odróżnia się „działania" od „działań społecznych”. Zgodnie z koncepcją Maxa We-bera: „«dzialaniem» nazywamy zachowanie ludzkie (obojętnie zewnętrzne czy wewnę&z-ne czynienie czegoś, zaniechanie lub tolerowanie), jeżeli i o ile działający wiąa (wiążą) z tym zachowaniem pewien subiektywny sens. Działaniem «społecznym» nazywamy takie działanie, które według swojego, przez działającego lub działających przyjętego sensu, zostaje odniesione do zachowania innych i według niego jest w swoim przebiegu zorientowane” [R. Bendń 1975, s. 231—241 ]. Max Weber wyróżni cztery typy działań społecznych: tradycjonalne (wynikające z tradycji i przyzwyczajeń), afektualne (emocjonalne), wartościo-wo-racjonalne (zorientowane na realizację pewnych wartości, ideałów), instrumental-no-racjonalne (nastawione na realizację konkretnego celu) [J. Poleszczuk 1989, s. 316-337],

Każde działanie społeczne jest czynnością świadomą; oznacza to. że podmiot „doświadcza efektów objętych swą działalnością oraz jest świadomy zmian, jakie wywołuje” [F. Znaniecki 1971, s. 324]. Działanie społeczne składa się przynajmniej z trzech elementów: I) planu zamierzonego działania bądź sposobu jego realizacji. 2) ukierunkowanej aktywności podmiotu, 3) celu, który usiłuje się zrealizować [M. Kufan 1964, s. 643-644]. Obecność tych składników pozwala odróżnić „działanie” od ja chowania” (behaviour), rozumianego jako reakcja podmiotu na docierające do niego bodźce zewnętrzne. Stosowaną w socjologii terminologia nie jest w pełni jednoznaczna. W języku polskim obok pojęcia „działania społeczne" używa się zamiennie - chociaż rzadziej — terminu „czynności społeczne", w języku angielskim zbliżone znaczenie mają pojęcia act (akt - czyn), action (akcja