DSCN1712

Idiografizm 61

żyć może zarówno jako sposób zdobywania nowych zwolenników danej ideologii, jak i do obrony przed utratą pozyskanych już wyznawców. Także badania nad różnymi typami osobowości społecznej wykazują przydatność w wyjaśnianiu skuteczności oddziaływań propagandowych. Szczególnie skonstruowany przez Theodora Adomo (i współpracowników) model osobowości autorytarnej pozwala na zrozumienie poparcia udzielanego przez szerokie kręgi społeczne różnym ideologiom totalitarnym. (A.S.)

Zob. efekt bumerangowy, elekt uodpornienia, klasy społeczne, porządek społeczny, system ideologiczny, wartość.

Literatura:

Czarnowski S., 1982, Wybór pism socjologicznych, KiW, Warszawa.

Mannheim K., 1992, Ideologia i utopia, Wyd. Test, Lublin.

Ossowski S., 1986, O strukturze społecznej, PWN, Warszawa.

Ideologiczny model postawy, wzorcowy przykład słusznego myślenia o sytuacji, której dotyczy [F. Znaniecki 1971, s. 465).

Definicje sytuacji formułowane przez jednostki w związku z konkretnymi czynnościami można, według Floriana Znanieckiego, nazwać „postawami realistycznymi", natomiast definicje ujawniane tylko w wypowiedziach słownych to „postawy idea-cyjne”. O ile postawy realistyczne mogą być badane tylko w związku z działaniem,

0    tyle postawy ideacyjne mogą być badane same w sobie, gdyż nie dotyczą bezpośrednio czynności, lecz myślenia o czynnościach - są ideami, które mogą być doświadczane, nawet gdyby nie miały być zastosowane w praktyce (można definiować sytuacje nic działając).

Doniosłe znaczenie dla zrozumienia istoty działania oraz zmiany kulturowej

1    społecznej mają tzw. definicje zastępcze, tj. werbalne definicje sytuacji kreowane przez autorów (polityków, koneserów, wychowawców itd.), zawierające wzory wartości i normy postępowania w określonych sytuacjach. Wyrażone w ten sposób wartości i standardy działań akceptowane przez pewną liczbę ludzi nazywane są ideologicznym modelem postawy. (M.P.)

Zob. definicja sytuacji, postawa jako definicja sytuacji, system ideologiczny.

Literatura:

Znaniecki F., 1971, Nauki o kulturze, PWN.

Warszawa.

Idiografizm (gr. idios — szczególny, swoisty; grópho - piszę), orientacja teore-tyczno-metodologiczna uznająca indywidualny i niepowtarzalny charakter wszelkich zjawisk społeczno-kulturowych i postulująca taki sposób uprawiania humanistyki, który tę okoliczność będzie uwzględniał. Idiografizm jest stanowiskiem przeciwstawnym nomotetyzmowi. Autorem rozróżnienia nauk nomotetycznych oraz idiograficznych jest Wilhelm Windelband (1894 r.).

Idiografizm rozumiany może być na trzy sposoby: I) w znaczeniu naukoznaw-czym, jako praktyka badawcza przedstawicieli nauk społecznych, 2) jako program badawczy (co i jak należy badać). 3) jako stanowisko ontologiczne (zob. [Z.J. Czarnecki 1987. s. 216]).

Charakterystyczna dla nomotetyzmu dążność do uogólniania widoczna jest nawet w sferze pojęć. Przedstawiciele idiogra-fizntu wskazują, że terminy, takie jak: konflikt, rewolucja, rodzina, grupa społeczna itd. w każdym konkretnym przypadku oznaczają co innego. Obserwowane regularności i powtarzalność zjawisk są w znacznym stopniu wytworem poznającego podmiotu. Akcentowanie tego, co indywidualne, niepowtarzalne w sferze zjawisk społecznych powoduje, żc wyjaśnianie w ujęciu idiogra-ficznym sprowadza się głównie do opisu poszczególnych zjawisk, procesów itd. Nawet jeśli zgodzić się z krytyką podejścia nomotctyczncgo przedstawianą przez, idiografizm. to jednak trudno zadowolić się „programem pozytywnym", redukującym wyjaśnianie do deskrypcji. Cechą idiogrufi-zmu jest absolutyzowanie niepowtarzalności i swoistości zjawisk społeczno-kulturo-