DSCN1812

160 Reakcje dominujące

Racjonalność działań, zarówno w ujęciu insminwnialnym jak i sul>ń.anc.ialn>"^-> maczana jest w znacznej miecze przez wartości, które usiłuje si« reałizować^Pr wadzić to moZc do paradoksalnego sku. iż racjonalność sama w sobie jest me-racjonalna Ocena konkretnego działania w kategoriach racjonalne nieracjonalne zalety od wyboru wartości, które w tym działaniu są realizowane. Z kolei ten wybór wartości opiera się na pozaracjonalnych podstawach - czynnikiem decydującym jest subiektywna wiara podmiotu w ważność określonych wartości. Jeśli podmiot jest przekonany o znaczeniu wartości, to łatwiej znajduje racjonalne argumenty uzasadniające przyjęte stanowisko niż w przypadku odwrotnym Tego typu przesłanki, wskazujące na ograniczoność racjonalności, legły-m.in. u podstaw antyscjentystycznych oraz antyracjonalistycznych tendencji we współczesnych naukach społecznych. (A.S.)

żob. działanie społeczne, homo oeconomicus. socjotcchnika. wartość, zasada ekonomii wysiłku.

Literatura

Ajdukicwicz K.. 1983, Zagadnienia i kierunki filozofii Teoria poznania Metafizyka, Czytelnik, Warszawa.

Bieńkowski W.. 1966, Problemy teorii rozboju społecznego. PWN, Warszawa.

Dewcy J._t 1988. Jak myślimy⁷, PWN. Warszawa I łorkhcimcr M , 1987. Krytyka instrumentalnego rozumu (w:J tego*, Społeczna fimkcin filozofii Wybór pism, p|w, Warszawa Mannheim K . 1974, Członek i społeczeństwo w dobie przebudowy. PWN. Warszawa

społecznych ^ hantowshe antecedencje Iw I Racji,natn<«c, nauka, s,Męczeństwo, poó L

^Skj'*’ ^B • W". rrus,Ml, Wapw-u y

nmyitiryiafilnofl, PWN Wml**. S/K/epański J. 1%‘j. SoctolaoL „    *

Mematyki < metod. PWN. WanzawT^ ^

Weber M.. 1985. Sens.. wolnej od warte ma ’ socjologii i ekonomii |w:J Probł*’ cjologti wiedzy, wybór A Chmtclc i ^ł°-PWN. Warszawa    ¹ ift.

Reakcje dominujące, zob. facy|iia_c,_a Realizm, zob. ontologia społeczeńy,_a

Redukcjonizm, „postulat filozofie/-i metodologiczny dowodzący, że dane obiefc. ty i procesy złożone lub odnoszące się nich teorie mogą być sprowadzone (zredj kowane) do podstawowych lub element*-, nych zjawisk lub też ogólnych pojęć teore-tycznych i w ten sposób otrzymać ostatccz-nc wyjaśnienie’* [A. Urbanek 1987. s. 564] Redukcjonizm to stanowisko metodologie/, ne i poznawcze uznające taki sposób wya. śniania. w którym zjawiska ..wyższego" poziomu tłumaczy się przez wyjaśnienie zjawisk zachodzących na poziomie „niższym" lub funkcjonowanie całości jako wyłączny rezultat oddziaływania elementów składowych. Przykładowo, funkcjonowanie społeczeństwa lub dowolnej organizacji (poziom wyższy) próbuje się zrozumieć przez wyjaśnianie działań podmiotów (poziom niższy) tworzących tę ogólniejszą całość. Uznaje się tutaj, żc wyjaśnienie funkcjonowania społeczeństwa lub organizacji jest tym o* mym, co wyjaśnienie działania składających się nań podmiotów. Organizację lub społeczeństwo utożsamia się z działającymi lud: mi Zjawiska bardziej złożone zostają sp^ wadzono (zredukowane) do zjawisk pn^is* szych, będących składnikami tych nych Zasadnicza kontrowersja dotyczy womocności tego sposobu wyjaśniania, c zjawiska złożone można zredukować * kowicie („bez reszty") do ich eleme« składowych? czy redukcjonizm je*¹ nianiom pełnym?    ^

Wyjaśnianie redukcjonistyczne i^ ^ syć szeroko stosowane w nauce. ■> ₍^ mniej coraz bardziej nasila się kryty J sposobu wyjaśniania. Ułomność    •

ni/mu widać szczególnie wyraźnie ' ^ ^WcrsJ> ontologicznej. Przykładowi.

sprowadza się do zjawisk i proce*