DSCN1886

234 Zbiór

wyraz w odczuwaniu i uświadamianiu sobie przez podmiot istniejącej więzi lub - nawet gdy nie jest on tego świadomy - w uwzględnianiu tego czynnika w podejmowanych działaniach.

Warto zauważyć, że wyróżnione dwa sposoby ujmowania zbiorowości są do pewnego stopnia zbieżne. Wynika to stąd, że powtarzające się stosunki społeczne ujmowane są jako element więzi społecznej w koncepcjach obiektywistycznych. Jan Szczepański, którego koncepcja więzi społecznej stanowi przykład tego typu ujęć, wyróżnia obok stosunków społecznych także instytucje i środki kontroli społecznej jako elementy więzi [J. Szczepański 1970, s. 239], Styczności społeczne stanowią podstawę formowania się stosunków społecznych. Uznać je trzeba zatem za komponent więzi społecznej.

Rozpatrując zakres przedstawionych ujęć można stwierdzić, że propozycja pierwsza, odwołująca się do więzi społecznej, jest szersza niż druga, akcentująca rolę styczności, lecz wyłączająca więź. W ujęciu pierwszym grupy społeczne są zaliczone do kategorii zbiorowości, w ujęciu drugim nie ma to miejsca, albowiem z założenia propozycja ta wynika z dążenia do odróżnienia zbiorowości od grupy.

Formalnie wyodrębnić można jeszcze najszersze ujęcie zbiorowości, obejmujące swoim zakresem wszystkie te twory społeczne, w obrębie których występują powtarzające się styczności, niezależnie od występowania więzi społecznej. Zasadność takiego ujęcia wynika stąd, że więź społeczna może mieć różne stopnie intensywności, od bardzo silnej i stałej, do bardzo słabej i przelotnej, pojawiającej się już w fazie styczności. To szerokie ujęcie pozwala uniknąć ewentualnych sporów na temat występowania więzi lub jej braku w odniesieniu do konkretnej sytuacji. Pod uwagę bierze się tu zatem nie tyle kryterium oparte na więzi społecznej, ile na stopniu realnego istnienia styczności. Do zbiorowości w tym ujęciu zalicza się zatem wysoce zorganizowane grupy o silnej więzi, a także amorficzne i przelotne związki międzyludzkie. Ujęcie akcentujące rolę styczności społecznych jest najszersze, gdyż - jak wskazywano - nie zawsze styczności przekształcają się w stosunki społeczne, a przez to nie zawsze wytwarza się więź społeczna w pełnym tego słowa znaczeniu. Ostatnie z przedstawionych ujęć pozwala uniknąć dosyć jałowego trudu przeprowadzenia ścisłej granicy między występowaniem samych styczności a pojawieniem się więzi społecznej.

Zbiorowości społeczne traktowane są bardzo często jako zasadniczy przedmiot badawczy socjologii. Z tego względu socjologia definiowana jest niejednokrotnie jako nauka o zbiorowościach społecznych. (A.S.)

Zob, agregat, grupa społeczna, rodzina, socjologia, więź społeczna.

Literatura:

Rybicki P., 1979, Struktura społecznego świata

PWN, Warszawa.

Szczepański J., 1970, Elementarne pojęcia socjologu, PWN, Warszawa.

Zbiór. zob. agregat, zbiorowość społeczna.

Zespól ról, wszyscy partnerzy i wszystkie relacje osoby realizującej określoną rolę [R.K. Merton 1957]. Istnienie zespołu ról wiąże się ze zjawiskiem złożoności roli społecznej. Złożoność ta ma dwa aspekty: rzeczowy i ściśle społeczny. W aspekcie rzeczowym wynika ona z treści działalności - z charakteru rzeczywistości, z jaką ma się do czynienia w danej roli (np. pilot samolotu realizuje rolę bardziej złożoną niż operator wózka elektrycznego). W płaszczyźnie ściśle społecznej złożoność jest spowodowana odmiennymi (bardziej lub mniej) oczekiwaniami różnych partnerów w stosunku do osoby pełniącej daną rolę. Na przykład w zespole ról asystenta uczelni są koledzy asystenci, kierownik katedry, dziekan, rektor, studenci, pracownicy administracji; Ich oczekiwania jako partnerów roli asystenta różnią się w pewnej mierze Nie