DSC91

5. Charakterystyka wybranych zbiorowisk roślinnych Polski

5.1. Zbiorowiska leśne i zarostowe

Las cechuje się właściwą sobie szatą roślinną, głównie drzewiastą organizmami zwierzęcymi oraz czynnikami abiotycznymi, które powiązane są ze sobą wzajemnymi zależnościami. Las powstaje więc z chwilą osiągnięcia przez korony drzew odpowiedniego zwarcia, pod którym wykształcają się swoiste warunki środowiskowe, w jakich mogą funkcjonować charakterystyczne dla tej formacji rośliny i zwierzęta.

W czasach prehistorycznych lasy pokrywały około 90% powierzchni obecnego obszaru Polski. Bezleśnymi obszarami były wówczas głównie mokradła i stepy. Powierzchnia lasów w dobie człowieka współczesnego zaczęła się szybko zmniejszać i obecnie wynosi około 29%. Wraz ze zmniejszeniem zalesienia zmieniła się także struktura lasów, dlatego też obecnie spotyka się często sztuczne drzewostany sosny i świerka. Zbliżone do naturalnych zbiorowiska leśne zachowały się jedynie na terenie dawnych puszcz na obrzeżach kraju. Spadek powierzchni lasów (lesistości) spowodowany był nadmierną eksploatacją drzew, do XIX w. noszącą znamiona gospodarki rabunkowej, a do połowy XX w. gospodarki leśnej protegującej niejednokrotnie funkcje produkcyjne lasu kosztem jego równowagi ekologicznej.

Cechą wyróżniającą zbiorowiska leśne jest ich wielowarstwowa budowa (ryc. 19). Najwyższą warstwę w zbiorowiskach leśnych, zwaną drzewostanem (A), tworzą drzewa. Niekiedy w drzewostanie można wyróżnić więcej pięter (Aj, A2, A3). Na ogół większa liczba warstw drzewostanu wiąże się z większą zasobnością siedliska w składniki pokarmowe. Zbiorowiska leśne na siedliskach żyznych (zbiorowiska grądów i łęgów) mają dwa lub trzy piętra drzewostanu, a na ubogich (zbiorowiska borów) zazwyczaj jedno. Pod drzewostanami wykształca się warstwa podszycia (B) złożona z krzewów i młodych drzew worzących podrost. Najniższe warstwy tworzą rośliny zielne z siewkami Irzew i krzewów (C) oraz mchy i porosty (D), które zwane są łącznie runem sśnym.