DSC4

II.

KSZTAŁTOWANIE Się KOLEJNYCH TO STACZ 1 GATUNKU: ŁATA 1956-1977

i.

Decydujący przełom w ewolucji fantasy wiąże się z nazwiskiem Johna Ronalda Rouela Tolkiena (1892—1973j. zwłaszcza zas z jego dziełem The Lordof the Rings (Władca Pierścieni), opublikowanym po raz pierwszy wiatach 1954—1956. Pisarz ten uważany jest często za najwybitniejszego przedstawiciela gatunku; stanowi on w oczach czytelników i krytyki sztandarową postać, z którą utożsamiana jest cala fantasy. Choć. w świetle przeprowadzonej przez nas dotychczas analizy, nie sposób uznać go. jak chcieliby niektórzy¹. za bezpośredniego twórcę gatunku, to jednak bez wątpienia odpowiedzialny jest on za wprowadzenie do niego ogromnej liczby nowych elementów, jak również za ostateczne ukształtowanie się jego postaci epickiej. To dzięki niemu też konwencja fantasy zaczęła w latach 60. i później zyskiwać coraz większą popularność wśród pisarzy, publiczności literackiej oraz krytyki. Wreszcie to Tolkien właśnie był tym twórcą, który wywarł największy wpływ na autorów piszących w drugiej połowie dwudziestego wieku¹.

*    Par. X OhoMb. dz. cyt-, t 66.

*    Por. L Carter, hmmg/mmry Worki* . o. 126

SA

Twórczość Tolkiena stanowi pod wieloma względami ukoronowanie charakterystycznej dla gatunku egzomimctycznego tendencji do zaprezentowania możliwie pełnego i spójnego modelu świata. Jak zauważa Piotr Kuncewicz, omawiając konstrukcję świata przedstawionego we Władcy Pierścieni:

Największa, najuchwytnicjsza przyjemność to rozpatrywanie się w tym niezwykle bogatym i zróżnicowanym, a tak ścisłym kosmosie, odnajdywanie związków i zależności; przyjemność, jakiej doznajemy studiując jakiś system matematyczny czy gramatyczny i odnajdując coraz to bardziej zawile, a przecież konieczne związki [...]. Poprzez wszystkie zgodności tego matematycznego czy też może gramatycznego systemu, coraz więcej odkrywającego wewnętrznych powiązań, poznajemy wreszcie przemyślny cel autora: nic ku baśni ani epopei zmierzał, one były jedynie środkami. Postanowił stworzyć świat - obcy, a jednak prawdziwy, baśniowy i zarazem ściśle konsekwentny^{2 1 3}.

Przy omawianiu prac Lorda Dunsany’ego sugerowaliśmy, iż w dojrzałej ewolucyjnie fantasy szczegółowy opis parametrów czasowych i przestrzennych prezentowanego modelu często staje się niejako wartością samą w sobie, jednym z najważniejszych elementów konstrukcyjnych, a nie jedynie zabiegiem pomocniczym, podporządkowanym fabule konkretnego tekstu. Doskonałym przykładem jest tu właśnie twórczość Tolkiena. Na długo przed przystąpieniem do pracy nad swymi dwoma powieściami - Hobbitem (1937) i Władcą Pierścieni (1954-56) autor systematycznie konstruował swój świat, opracowując go w najdrobniejszych szczegółach⁴. W ciągu kilkudziesięciu lat Tolkien stworzył więc nie tylko dokładną historię, geografię i mitologię przedstawionego świata, lecz również - w pewnym zakresie - jego kulturę i literaturę.

Podczas analizowania imion i nazw własnych u Lorda Dunsany'ego stwierdziliśmy też, iż tworzą one zręby pewnego systemu, pośrednio wręcz sugerując istnienie jakiegoś hipotetycznego języka egzomime-tycznego, charakterystycznego wyłącznie dla świata przedstawionego tekstu, z którego to języka zostały zaczerpnięte. U Tolkiena proces ten posunięty został jeszcze dalej:

55

1

telnik 1967, s. 135-36.

2

Piotr Kuncewicz, Tolkien czyli {wiat, w. tegoż. Samotni wobec historii. Warszawa: Czy

3

⁴ Pierwsze notatki i wiersze dotyczące świata późniejszego Śródzicmia pochodzą

4

z 1915 r.