Dąbrowski Kulpiński118

sie opieki pozycja i właściwości pomocy ulegają transformacji w przeciwnym kierunku. Na etapie wyjściowym dominuje udzielanie podopiecznemu normalnej pomocy, która w dalszych etapach nabiera właściwości opiekuńczych, a na końcu osiąga postać jednoznacznie opiekuńczej aktywności.

Nie ma natomiast w ogóle zastosowania pomoc, albo występuje ona w szczątkowych wymiarach, w opiece nad jednostkami całkowicie niezdolnymi do samodzielnego zaspokajania swych potrzeb i samodzielnego funkcjonowania, a tym bardziej nieświadomymi swego stanu. Wynika to z oczywistej przyczyny - niewy-starczalności pomocy w takich sytuacjach. Dlatego też konieczna jest w takich przypadkach (niemowlęctwo, obłożna i nieuleczalna choroba, ciężki stan traumatyczny, głębokie upośledzenie, totalna starcza niedołężność) pełna aktywność i podmiotowość opiekuńcza opiekunów.

10. STRUKTURA OPIEKI

Struktura w ogóle to pewien układ pewnych elementów pewnej całości. Opieka jest działalnością złożoną z szeregu różnych elementów, między którymi zachodzą wielorakie zależności funkcjonalne. Wynikają stąd dwa podstawowe pytania: czym są elementy i na czym polegają łączące je zależności. Są to więc pytania o strukturę funkcjonalną opieki. Niezbywalność odpowiedzi na nie jest dla teorii opieki bezsporna, oczywista. Jeden z elementów struktury opieki - potrzeby ponadpodmiotowe - został już zasygnalizowany wyżej. W związku z tym niezbędne jest odwołanie się do ogólniejszego pojęcia „potrzeba ludzka” w ogóle, bez czego przyjęte określenie pojęcia „potrzeba ponadpodmioto-wa” byłoby w połowie oparte na czymś niewiadomym. Kierując się zatem reprezentatywnymi w psychologii stanowiskami (T. Tomaszewski 1966, K. Obu-chowski 1983, J. Reykowski 1970), wypada przyjąć, że potrzeby ludzkie - przede wszystkim powszechne - to ich właściwości (genetyczne i epigenetyczne, pierwotne i wtórne, zaktualizowane i potencjalne), których istotą jest podleganie stałym zależnościom od różnych elementów zewnętrznego i wewnętrznego środowiska. Tymi elementami są, oczywiście różnej rangi, przedmioty potrzeb. Określenie to nie byłoby zupełnie wyczerpujące, gdyby nie wskazać na skutki określonego respektowania, spełniania wymagań wynikających z tych zależności. Czyni temu zadość tylko formalnie zmodyfikowana następująca definicja: „Potrzeba ludzka to właściwość osobnika X polegająca na tym, że osobnik X bez przedmiotu Y nie mógłby: żyć, rozwijać się, zachować zdrowia, normalnie funkcjonować, czuć się szczęśliwym, samorealizować się”¹.

Rozwinięta klasyfikacja potrzeb (oparta na hierarchicznej klasyfikacji M. Maslowa)

12) estetyczne,

11) wiedzy i rozumienia,

10) szczęścia jako ogólnego zadowolenia z życia,

9) samorealizacji,

8) sensu życia,

7) nowych wrażeń, doświadczeń,

6) uznania,

5) samodzielności i autonomii,

4) aktywności, twórczości,

3) przynależności i miłości,

2) bezpieczeństwa,

1) fizjologiczne.

Dychotomiczne klasyfikacje potrzeb (zaczerpnięte z różnych źródeł):

1)    obiektywne - subiektywne,

2)    zaktualizowane - potencjalne,

3)    pierwotne - wtórne,

4)    powszechne - indywidualne,

5)    niedostatku - rozwoju,

6)    kapitalne - pochodne,

7)    społeczne - jednostkowe,

8)    nasycone - nienasycone,

9)    normalne - chorobowe,

10)    pozytywne - negatywne,

11)    dzieciństwa - dorosłości,

12)    samozachowania — rozmnażania.

Klasyfikacja potrzeb indywidualnych (K. Obuchowski 1983; G. Gajewska 1997):

1)    nawykowe,

2)    nałogowe,

3)    chorobowe,

4)    utrwalone dążenia, pragnienia,

5)    trwałe zainteresowania.

1

K. Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich. Warszawa 1983.