historia dyplomacji (217)

z 1 czerwca tegoż roku, uzupełnione reskryptem z 5 grudnia 1707 r.^w Odtąd kompetencjom Tajnego Gabinetu miały podlegać wszystkie sprawy państwowe, zarówno dotyczące polityki wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Prowadziło to do odpowiedniego podziału na departamenty. Kierownictwo sprawami zagranicznymi z tytułem ministra gabinetu objął Jakub Flemming, który odtąd aż do śmierci (1728) miał wywierać decydujący wpływ na działalność dyplomacji saskiej, po części również polskiej. Była to największa indywidualność dworu saskiego podczas unii personalnej polsko-saskiej, giętki dyplomata, dobrze zaznajomiony z tajnikami polityki europejskiej. Z pochodzenia szlachcic pomorski, miał indygenat polski i niejednokrotnie podkreślał swe związki z polskością.

Tajna Rada nie przestała nadal działać, zajmowała się sprawami Rzeszy i granicznymi, niekiedy na polecenie króla Tajny Gabinet informował ją również o innych kwestiach, np. w 1710 r. o poczynaniach szwedzr-kich z uwagi na bezpieczeństwo Saksonii. Ze swej strony Tajna Rada i namiestnik zobowiązani byli dostarczać Tajnemu Gabinetowi informacji nadchodzących z Rzeszy, zwłaszcza z Ratyzbony, które mogły mieć znaczenie dla ogólnej polityki państwa.

Funkcjonowanie Tajnego Gabinetu ulegało za rządów Augusta II co pewien czas usprawnieniom. Nowe regulacje dotyczyły przede wszystkim zasad funkcjonowania Gabinetu oraz poszerzania jego agend. Nastąpiło to po raz pierwszy na podstawie regulaminu z 1 listopada 1710 r., kiedy Departament Spraw Zagranicznych został podzielony na trzy działy, pokrywające się w dużej mierze z pierwotnym podziałem kancelarii pokojowej^{1 2 3}. Nieco wcześniej, 3 kwietnia tegoż roku, wszyscy dyplomaci wysłani z misjami za granicę zostali zobowiązani do nadsyłania swych relacji i depesz nie tylko na ręce króla, ale także bezpośrednio do Tajnego Gabinetu². Po śmierci Pflugka, gdy dyrekcję Gabinetu objął Flemming, nowy regulamin z 15 czerwca 1712 r. potwierdził właściwie poprzednio ustalony porządek funkcjonowania departamentu spraw zagranicznych, co powtórzył regulamin z 1717 r.⁴

Powstanie Tajnego Gabinetu wywołało wszakże skutki nie w pełni przewidziane przez Augusta II. Stał się on bowiem praktycznie instytucją pośredniczącą między monarchą a dyplomatami, co ograniczało swobodę poczynań Wettyna i nie zapewniało mu pełnej informacji. Wbrew powtarzanym sądom o zwiększającym się sybarytyzmie Augusta II pod koniec życia, właśnie w latach dwudziestych podjął on kroki, które miały mu zapewnić w większym stopniu możliwości decyzji. Mianowicie wprowadził on co najmniej od 1723 r. zwyczaj odbywania konferencji Tajnego Gabinetu w swej obecności. W grudniu 1725 r. ukazało się nawet zarządzenie królewskie, szczegółowo regulujące tryb postępowania pod tym względem. Odtąd rady gabinetu miały się odbywać codziennie i to nie tylko w obecności samego króla, ale i jego syna, którego usiłował w ten sposób wprowadzić w sprawy państwowe^{5 6}. W 1726 r. zresztą król postanowił nawet powołać królewicza na pierwszego ministra¹*. Nie jest pewne, czy to nastąpiło, niemniej protokoły posiedzeń Tajnego Gabinetu odnotowują dość systematycznie jego obecność.

Od 1710 r. wraz z Flemmingiem kierowali dyplomacją saską ministrowie gabinetowi August Wackerbarth i Georg H. Werthem, który zajmował się sprawami Rzeszy i w 1715 r. objął dyrekcję Tajnej Rady. Po nim ministrem gabinetu został Ernst Christopher Manteuffel, podobnie jak Flemming z pochodzenia szlachcic pomorski. Był to doświadczony dyplomata, mający za sobą zarówno służbę pruską, jak i późniejszą kilkuletnią funkcję posła saskiego przy dworze berlińskim. Gdy ci dwaj Pomorzanie zajmowali się głównie sprawami północy, a Wackerbarth czuwał nad stosunkami z Wiedniem, kontakty z Włochami, po części i z Francją, znalazły się w gestii Pietra Roberta Taparelli hr. Lag-nasco, który niemal od początku panowania Augusta II należał do jego najbystrzejszych dypolmatów. Minister gabinetu od 1712 r. wprowadził do dyplomacji saskiej swego współziomka Josepha Wicardel markiza de Fleury, który nawet nie znał dobrze niemieckiego. Stworzyło to w Gabinecie silną grupę włoską, z którą współdziałało także paru Francuzów, zajmujących stanowiska sekretarzy. Po śmierci Flemminga w 1728 r. wprowadzona została w regulaminie z 31 lipca zasada obsady każdego departamentu przez dwu ministrów. Zostali nimi dla spraw zagranicznych Manteuffel i właśnie Fleury, który zdobywał sobie coraz silniejszą pozycję w Gabinecie¹*. Przy poparciu pierwszego ministra, którym został wtedy Karl Heinrich v. Hoym, długoletni poseł saski w Paryżu, ta grupa włosko-francuska parła do zbliżenia z Francją. Gdy przeciwstawiający się tej polityce Manteuffel w lecie 1730 r. ustąpił, miejsce jego zajął Lagnasco. Fleury nie spisywał się jednak najlepiej jako kierownik służby dyplomatycznej — po upadku Hoyma musiał także ustąpić w listopadzie 1731 r.

W ten sposób w krytycznym momencie zmian na tronie polskim i saskim dyplomacja saska znalazła się bez ustabilizowanego kierownic-

397

1

   Poza opracowaniami wiele informacji o początkach Tajnego Gabinetu zawiera Extrait de 1’etablissement du Conseil du Cabinet z 1 X 1717, SLB, rkps P. 51, s. 197 - 219.

2

   Ebctrakt aus dem Cabinet Reglement 1 XI 1710 przeznaczony dla posłów, LHAD, loc. 952, Die von denen Gesandten bei auswartigen Hófen anzuschickende Relationen betr. vol. I, s. 20.

3

   Zarządzenie Tajnego Gabinetu 3 IV 1710, ib. s. 11.

4

^u Wyjątki z regulaminu z 15 VI 1712, ib. s. 41 -42.

5

   Rćglement pour la maniere de traitter les affaires ś l*avenir XII 1725, LHAD, loc. 1447, t. XIII, s. 287-290.

6

   Lettre circulaire 13 II 1726, LHAD, Loc. 3322, vol. III, n. 1.

¹⁸ Lettre circulaire 31 VII 1728, LHAD, loc. 3322, vol. V, n. 1.

\