historia dyplomacji (260)

być zależna od odległości i rangi dyplomaty. Ograniczeniu ulegały natomiast opłaty za pocztę i inne wydatki nadzwyczajne. Kroki te uzasadnione były stanem wydatków. W 1728 r. objęły one na wynagrodzenie dla aktualnych przedstawicieli 90 296 talarów, gdy na różnych „pensjonariuszy” wydano 12 838, a na wydatki nadzwyczajne 35 089 talarów. Odtąd ogólne dochody kasy poselstw miały być znowu obniżone do 100 000 talarów (połowa z podatku 1 feniga i ąuatemberu, druga z generalnej akcyzy, kamery i nieokreślonych dochodów króla).

Nie wydaje się, by te zmiany pociągnęły za sobą istotniejsze skutki. Przez parę lat wydatki nieco zmalały (do około 110 000), ale już w 1733 r., sięgały 158 054 talarów. W 1737 r. zmniejszyły się znów do 120 000, ale w 1746 r. sięgały 150 741 talarów. Szczególnie szybko rosły wydatki nadzwyczajne — w okresie od 1733 do 1750 r. wyniosły one 935 010 talarów, parokrotnie przekraczając rocznie 100 000¹. Uzupełniający regulamin z 31 stycznia 1748 r. nie wprowadził zasadniczych zmian w stosunku do postanowień z 1729 r.^M Najważniejszą innowacją było wprowadzenie opłat w ustalonej wysokości na wystawienie ekwipażu i koszty pierwszej podróży; ambasador miał dostawać 3000 talarów, poseł 1500, pozostali proporcjonalnie do traktamentu. W wypadku podróży dłuższych niż 90 mil dodatkowym wyrównaniem było wypłacenie wynagrodzenia od początku miesiąca, w którym wyjeżdżano. Na przygotowanie się do żałoby otrzymywano również ryczałty, zależnie od funkcji. Koszta krótszych podróży z dworem, przy którym byli akredytowani, opłaty za kurierów, sztafety, depesze i listy były zwracane posłom na podstawie przedstawionych rachunków. Ze względu na zdarzające się nadużycia rachunki te miały być wszakże uwzględnione tylko proporcjonalnie do charakteru przedstawiającego je wysłannika; dyplomaci niższych stopni, którzy otrzymywali pełne całoroczne wynagrodzenie, musieli odpowiednie koszta pokrywać sami. Nie wydaje się, by ta regulacja odbiła się mocniej na budżecie kasy poselstw. W 1751 r. suma jej wydatków wynosiła 150 188 talarów, z czego na aktualną służbę dyplomatyczną przypadało 119 097 talarów, w 1763 r. zaś 143 665 talarów, z czego na posłów rezydentów i innych agentów 112 256 talarów”. Wszystko to razem wskazuje na pewne ustabilizowanie się kosztów służb dyplomatycznych w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, co znajduje również odbicie w trwałości ówczesnej siatki saskich przedstawicielstw dyplomatycznych.

Dane dotyczące możliwości finansowych saskiej służby dyplomatycznej nie tylko dobitnie wskazują na różnicę istniejącą pod tym względem między Saksonią a Rzecząpospolitą, ale uwydatniają również etapy, w jakich coraz silniej zaznaczyła się przewaga saskiego partnera. Na podkreślenie zasługują nie tylko daty pierwszych regulaminów z lat 1709 -- 1712, kiedy po raz pierwszy nastąpiło finansowe zdystansowanie możliwości Rzeczypospolitej, ale zwłaszcza data regulaminu z 1723 r., odkąd ta sytuacja nabrała cech trwałości. Zaznaczone parokrotnie osłabienie aktywności dyplomacji polskiej, zaczynające się z początkiem lat dwudziestych, mogło mieć m.in. swe źródło w ostatecznym rozwiązaniu problemu finansowania dyplomacji saskiej.

Czy Rzeczpospolita nie poniosła żadnych kosztów na rzecz dyplomacji saskiej? Otóż wydaje się, że zwłaszcza w okresach trudności finansowych poselstwa saskie mogły czerpać z dochodów skarbu nadwornego króla.. Odnosiło się to zwłaszcza do misji doraźnych. Tak np. w 1714 r. Friedrich Vitzthum miał pobrać na poselstwo do cara 6000 talarów z kasy solnej, krakowskiej. Inna rzecz, że obok tego dostawał zwykłą stawkę posłów saskich w Rosji, tj. 500 talarów miesięcznie, zwrot kosztów podróży oraz polecenie, by nawet „particulari nomine” czy dla któregoś ministra saskiego wziął pieniądze, gdyby ofiarowywano je ze strony cara². Dyplomaci sascy mogli także być wynagradzani w inny sposób w Rzeczypospolitej. Sekretarz Tajnego Gabinetu J. W. Waltherr miał obiecane w 1735 r. za oddane królowi usługi pierwsze wakujące w Polsce wójtostwo”.

W każdym razie w świetle powyższych danych można mieć wątpliwości, czy słuszne jest dość utarte przekonanie, że dyplomacja saska była niedostatecznie opłacana. Wytworzyło się ono chyba na podstawie licznych skarg wysłanników saskich, że otrzymywane przez nich kwoty są za niskie, że napływają nieregularnie i nie pozwalają im skutecznie rywalizować z posłami innych krajów. Niewątpliwie były okresy, kiedy te skargi miały swoje uzasadnienie. W sumie wszakże wydaje się, że wysiłek finansowy Saksonii na rozbudowę służby dyplomatycznej był bardzo poważny i że w skargach na niskie wynagrodzenie tkwiło sporo przesady. Zresztą podobne skargi można wyczytać w depeszach posłów z wielu innych państw, nie wyłączając Francji czy Wielkiej Brytanii.

7. WYPEŁNIANIE ZADAŃ PRZEZ DYPLOMATÓW

Wiąże się to z rezultatami osiąganymi przez służbę dyplomatyczną Rzeczypospolitej i Saksonii w tym okresie. Jeżeli chodzi o obowiązki i zadania dyplomatów, nie uległy one w tym czasie zasadniczym zmianom.

46$

I

1

“ Rozliczenia za lata 1733- 1734 z 31 VIII 1734, loc. 1447, vol. XIX, k. 192-199; “ lata 1737-1738 z 11 X 1738, loc. 1447 vol. XX, k. 287« - 287S za r. 1746, loc. 1448, vol. XXI, n. 1. Extraspeesen 19 VIII 1751; loc. 1448, vol XXII, k. 313ⁿ.

^,s Gesandschaftsreglement 31 I 1748, LHAD, loc. 1448, vol. XXII, k. 208^b - 208^b. " Wykaz wydatków na r. 1751, LHAD, loc. 1448, voL XXII, k. 313» i na r. 1763, loc. 1448, vol. XXIV, k. 20 - 22.

2

Instrukcja dla Vitzthuma 5 IX 1714, LHAD, loc. 3384, vol. II, k. 81 - 90; Pauli do Lossa 27 I 1714, ib. vol. I, k. 71.

" Dekret Augusta lii 27 V 1735, LHAD, loc. 1448, vol. XX, k. 37-38.