Image 135

GRY STRAGETICZNE

Na rynku oligopolistycznym przedsiębiorstwa konkurują między sobą przy p₀. mocy bogatego wachlarza narzędzi cenowych i niecenowych, stosując przy tym wyrafinowane metody technologiczne w odniesieniu do produktów i psycho--socjologiczne w odniesieniu do konsumentów.

Ponieważ liczba przedsiębiorstw jest stosunkowo niewielka, każde z nich jest na tyle silne ekonomicznie, iż potrafi zareagować w odpowiedni sposób na poczynania konkurentów. Wysoka współzależność przedsiębiorstw oligopolistycz-nych sprawia, że ostateczny wynik decyzji podjętej przez firmę zależy w dużym stopniu od rodzaju decyzji podejmowanych przez konkurentów.

Prezentując wybrane modele oligopolu (duopole, przywództwo cenowe firmy dominującej oraz firmy o niskich kosztach) zauważyliśmy, iż każdy z nich prowadzi do innego rozwiązania optimum ekonomicznego. Żaden z modeli nie wyjaśnia w pełni procesu podejmowania decyzji w oligopolu - żaden z nich nie stanowi ogólnej teorii oligopolu.

Analizując postępowanie firm oligopolu, zmierzających do osiągnięcia wyznaczonych celów można wykorzystać założenia teorii gier. Zastosowanie teorii gier do rozwiązywania problemów ekonomicznych zawdzięczamy J.V. Neumanowi i O. Morgensternowi, którzy w 1944 r. opublikowali książki pt. Theory of Games and Economic Behaviour.

Wprawdzie teoria gier nie daje ostatecznego i jedynego wyjaśnienia zachowania się firm w oligopolu, to jednak z całą pewnością pozwala lepiej zrozumieć złożoność procesu podejmowania decyzji ekonomicznych.

Podstawy teorii gier strategicznych

Konkurujące ze sobą przedsiębiorstwa możemy potraktować jako graczy, realizujących własne strategie działania.

Jeżeli jedna z firm wyznaczy sobie określony cel (np. zdobycie 50% rynku krajowego), wówczas może go osiągnąć przy pomocy różnych instrumentów (cen, reklamy, promocji, wprowadzenia nowych wyrobów, rozbudowy kanałów dystrybucji, utrwalenia marki produktów i marki firmy itp.).

Producent piwa może np. ustalić strategię polegającą na wyznaczeniu ceny za jedną butelkę piwa na poziomie 1 zł, wydatkowaniu 1 min zł na reklamę, zmianie kształtu butelki i koloru etykiety oraz rozprowadzaniu piwa poprzez sieć dużych hurtowni.

Może on również zdecydować się na inną strategię, zgodnie z którą cena nie będzie ulegała zmianie, wydatki na reklamę wyniosą 0,5 min zł, natomiast 5 min zł zostanie przeznaczone na wyprodukowanie nowego rodzaju piwa.

Osiągnięcie celu poprzez realizację wybranej strategii byłoby stosunkowo proste, gdyby zależało to wyłącznie od danego producenta. Jednakże firmy konkurencyjne także stawiają sobie określone, często identyczne cele, które starają się osiągnąć przy pomocy różnych, możliwych strategii.

Na każdą ze strategii przedsiębiorstwa konkurenci mogą zareagować w podobny lub całkowicie odmienny sposób. Tak więc przedsiębiorstwo wybierając swą strategię nie zna strategii konkurenta.

Powstaje problem, w jaki sposób wybrać strategię najkorzystniejszą (optymalną) w danych warunkach. Rozwiązanie tego problemu jest istotą teorii gier strategicznych (teorii gier).

Efektem danej strategii jest wygrana - stanowi ją „czysta korzyść” jaką strategia przynosi firmie w konfrontacji z każdą daną strategią firmy konkurencyjnej (firm konkurencyjnych).

W zależności od postawionego sobie celu, wygrana może przyjmować konkretną postać. Jeśli celem firmy jest maksymalizacja zysku, wówczas miarą wygranej będzie wielkość zysku osiągana z danej strategii. O ile celem przedsiębiorstwa jest zdobycie jak największych udziałów rynkowych, wtedy miernikiem wygranej będzie udział rynkowy osiągany z zastosowania danej strategii.

Firma może decydować się na różne strategie, którym odpowiadają różne strategie konkurentów. W ten sposób powstaje macierz wygranych, czyli wyniki każdej z możliwych kombinacji strategii przyjętych przez firmę i przyjętych przez konkurentów.

Dla uproszczenia przyjmiemy, iż mamy do czynienia z duopolem. Firma A ma do wyboru cztery strategie (a„ al,, a₃, a₄), natomiast firma B może zastosować w odpowiedzi jedną z pięciu strategii (b„ b₂, b₃, b₄, b₅). W ten sposób macierz wygranych każdej firmy składa się z 20 (4 x 5) wygranych, odpowiadających każdej kombinacji strategii wybranych przez obydwie firmy.

Tabela 29. Macierz wygranych firmy A

Strategie firmy A

	b,	b2	b3	b4	b5
a,	W„	w12	w13	w14	wM
a2	w21	w*	W * *23	W **24	W*
^a3	w*	WE	W		Was
a4	W41	W42	W * *43		w*

Przez W oznaczamy wygraną odpowiadającą każdej kombinacji strategii. I tak np. jeśli firma A stosuje strategię a„ natomiast firma B stosuje strategię konkurencyjną b„ wówczas wygrana firmy A wynosi W_ir Jeżeli firma A wybiera strategię a₃ natomiast konkurent reaguje przy pomocy strategii b₅, wtedy wygrana firmy A wynosi W^, itd.

Gry dwuosobowe o sumie zero

Najprostszym przypadkiem jest gra, w której udział bioKą dwaj gracze, a suma wygranych obu graczy równa się zero. W przypadku tego rodzaju gry wygrana jednego gracza równa się przegranej drugiego. Gry takie noszą nazwę dwuosobowych o sumie zero.

271