Image 150

preferencje (krzywe obojętności) oraz ekonomiczne ograniczenia wyboru (dany dochód konsumenta i ceny rynkowe dóbr).

Obecnie konsumenta potraktujemy jako podmiot sprzedający na rynku swoją pracę (usługę pracy). Konsument posiada do dyspozycji daną ilość czasu (np. 24 godziny na dobę), którą może rozdzielić między różne zastosowania. Część danego zasobu czasu konsument przeznacza na pracę zarobkową, która dostarcza mu odpowiedni dochód. Dochód z pracy jest następnie wydatkowany na zakup dóbr. Część czasu wolną od pracy konsument może przeznaczyć na różne cele (wypoczynek, studiowanie, jedzenie, itp.).

Konsument dzieli swój zasób czasu na czas pracy i czas wolny. W wyniku podjętej decyzji konsument oferuje na rynku określoną ilość godzin pracy (dziennie, tygodniowo, miesięcznie, rocznie). Konsument dokonuje wyboru między dwoma specyficznymi dobrami: między dochodem z pracy (sumą dóbr, które może zakupić) oraz czasem wolnym od pracy.

W analizie decyzji konsumenta wykorzystujemy krzywe obojętności. Maksymalizując użyteczność konsument dąży do wyznaczenia kombinacji dochód z pracy - czas wolny znajdującej się na najwyższej krzywej obojętności. Wybory konsumenta ograniczone są przez linię budżetową, oddzielającą kombinacje osiągalne od kombinacji nieosiągalnych.

B_    _

0    12    24 Czas wolny (godz.)

24    12    0 Czas pracy (godz.)

Wykres 139. Równowaga konsumenta

Przyjmijmy, że jednostką czasu jest doba, czyli 24 godziny. Konsument (pracownik) dysponuje czasem maksymalnym 24 godziny, oznaczonym na wykresie w punkcie B. Wszystkie linie budżetu czasu wychodzą z punktu B. Przeznaczając cały zasób czasu na czas wolny konsument osiąga dochód z pracy równy zero, niezależnie od wysokości płacy. Maksymalny dochód z pracy (DP) zależy od wysokości ceny pracy, czyli płacy (w). Jeśli płaca za godzinę wynosi 5 zł, wówczas maksymalny dochód pracownika równa się 120 zł na dobę (24 godz. • 5 zł = 120 zł).

Nachylenie linii budżetu zależy od wysokości płacy - większej (mniejszej) płacy odpowiada większe (mniejsze) nachylenie linii budżetu. Linię budżetu można przedstawić w postaci następującego równania:

DP = w • L,

gdzie DP oznacza dochód pieniężny z pracy, L oznacza liczbę godzin pracy, natomiast w jest ceną pracy (płaca za godzinę pracy). Liczba godzin pracy (L) jest różnicą między całkowitym zasobem czasu (T) i ilością czasu przeznaczoną na czas wolny (CW):

L = T - CW

Uwzględniając obydwa równania zapiszemy:

DP = wT - wCW

W powyższym równaniu linii budżetu T i w są wielkościami stałymi, natomiast DP i CW są wielkościami zmiennymi. Zmiany w (płacy) przesuwają linię budżetu w górę (wzrost w) lub w dół (spadek w). Równocześnie zmiany w powodują zmiany kombinacji dochód (konsumpcja dóbr) - czas wolny, które można analizować przy pomocy efektów substytucji i dochodowego.

Cechą krzywych obojętności jest malejąca krańcowa stopa substytucji (MSS), wyznaczająca nachylenie krzywej obojętności. W tym wypadku nachylenie krzywej obojętności jest stosunkiem między użytecznością marginalną czasu wolnego (UMJ i użytecznością marginalną dochodu pieniężnego (UM_DP):

MSS^p = UM^UM.,

Konsument osiąga równowagę (optimum) w punkcie styczności linii budżetu z możliwie najwyżej położoną krzywą obojętności (punkt E). W podanym przykładzie (wykres 139) konsument osiąga równowagę przeznaczając 12 godz. na czas wolny i 12 godz. na pracę, z której otrzymuje dochód w wysokości 60 zł dziennie (przy założeniu, że w = 5 zł/godz.).

W punkcie równowagi konsumenta (E) następuje zrównanie się nachylenia linii budżetu (- w) z nachyleniem krzywej obojętności:

MSS = UM_cw/UM_dp = w, lub inaczej UM_cw/w = UM_DP

Płaca (w) wyznacza rynkowe możliwości, z którymi spotyka się konsument. Konsument może pracować 1 godz. otrzymując płacę w lub czas ten może przeznaczyć na odpoczynek, rezygnując z dochodu wielkości w. MSS wyraża subiektywne preferencje konsumenta. Konsument porównuje użyteczność jednostki czasu wolnego z użytecznością jednostki dochodu z pracy (użytecznością dóbr, które może zakupić za ten dochód). W miarę zwiększania poziomu konsumpcji (w tym wypadku czasu wolnego) użyteczność każdej, dodatkowej jednostki dobra jest coraz mniejsza. Konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszej ilości jednostek dochodu z pracy w zamian za dodatkowe zwiększenie czasu wolnego o jednostkę. Marginalna stopa substytucji jest malejąca. Dopasowując swoje preferencje (kombinacje dochód z pracy - czas wolny) konsu-

301