Image 151

ment musi uwzględniać ograniczenia rynkowe w postaci danej ceny pracy (płacy). W punkcie równowagi subiektywne preferencje konsumenta zgodne są z faktycznymi możliwościami ich realizacji. W punkcie tym kombinacja dochód z pracy - czas wolny jest optymalna, tzn. iż jakakolwiek jej zmiana nie poprawia sytuacji (korzyści) konsumenta.

KRZYWA PODAŻY PRACY

W ramach danych preferencji i danej płacy za jednostkę pracy (za godzinę, tydzień, miesiąc) pracownik dąży do osiągnięcia maksymalnego zadowolenia (użyteczności) z podziału i zastosowania danego zasobu czasu. W ten sposób pracownik wyznacza wielkość czasu wolnego i automatycznie określa daną wielkość czasu pracy.

Zmiana ceny rynkowej (płacy) sprawia, że linia budżetu przesuwa się w górę lub w dół. W rezultacie zmieniają się optymalne podziały zasobu czasu pracownika na czas pracy i czas wolny. Tak więc zmianie płacy odpowiada zmiana wielkości czasu pracy, czyli zmiana podaży pracy pracownika. Relacja płaca -czas pracy stanowi funkcję podaży pracy pojedynczego pracownika.

Przyjmijmy, że konsument (pracownik) znajduje się w punkcie równowagi E, któremu odpowiada linia budżetu wyznaczona dla płacy w_e = 5 zł/godz. Z dobowego zasobu czasu pracownik przeznacza 12 godz. na czas wolny i 12 godz. na czas pracy. Sytuację tę przedstawia wykres 140A. Na umieszczonym poniżej wykresie B zaznaczamy liczbę godzin pracy na osi odciętych, natomiast na osi rzędnych odkładamy wielkości płacy za godzinę pracy.

Jeżeli płaca za godzinę pracy spada do w, = 3 zł, wówczas linia budżetu przesuwa się w dół. Maksymalny dochód pracownika wynosi 72 zł dziennie. Punkt równowagi znajduje się w E_r Oznacza to, że pracownik zdecydował się zwiększyć ilość czasu wolnego (z 12 do 16 godz.) i zmniejszyć liczbę godzin pracy (z 12 do 8 godz.).

Jeśli płaca wzrośnie do w₂ = 7 zł/godz. linia budżetu przesuwa się w górę, a maksymalny dochód pracownika osiąga wielkość 168 zł dziennie. Nowy punkt równowagi znajduje się w E₂. Pracownik zdecydował się zwiększyć czas wolny (z 12 do 14 godz.) i zmniejszyć czas pracy (z 12 do 10 godz.).

Wielkości czasu pracy, które pracownik oferuje w zależności od wysokości płacy (w_e, w,, w₂, ...) wyznaczają krzywą podaży pracy pracownika (wykres B). Po przekroczeniu przez płacę pewnej wielkości (w_e = 5 zł/godz.) krzywa podaży zawraca w kierunku osi rzędnych. Zjawisko to można wytłumaczyć przy pomocy efektu dochodowego i efektu substytucji.

Wzrost płacy oznacza, że przy tej samej liczbie godzin pracy pracownik otrzymuje większy dochód. Wzrost dochodu powoduje zwiększenie konsumpcji dóbr normalnych, do których zalicza się także czas wolny. Efekt dochodowy wynikający ze wzrostu płacy sprawia, że pracownik zwiększa „konsumpcję” czasu wolnego, ograniczając tym samym czas pracy. Wzrost płacy wywołuje również efekt substytucji, który polega na zastępowaniu dobra relatywnie droższego dobrem tańszym. Zwiększenie czasu wolnego oznacza utratę czasu pracy (utratę płacy). Za wybór każdej godziny czasu wolnego pracownik płaci koszt alternatywny, równy płacy, którą mógłby otrzymać przeznaczając tę godzinę czasu na pracę. Wzrost płacy oznacza więc wzrost ceny czasu wolnego. Czas wolny staje się, ceteris paribus, dobrem droższym w porównaniu do innych dóbr. Pracownik zastępuje dobro droższe (czas wolny) dobrami stosunkowo tańszymi (dochodem z pracy). Efekt substytucji związany ze wzrostem płacy powoduje ograniczenie czasu wolnego i zwiększenie czasu pracy.

(godz.)

Wykres 140. Krzywa podaży pracy

Efekty dochodowy i substytucji działają w przeciwnych kierunkach. W wypadku wzrostu płacy efekt substytucji zmniejsza czas wolny i zwiększa czas pracy, natomiast efekt dochodowy zwiększa czas wolny i zmniejsza czas pracy. Efekt ostateczny zależy od tego, który z efektów, dochodowy czy substytucji, przeważa w danym momencie. Przewaga jednego efektu nad drugim związana jest m.in. z poziomem dochodów konsumentów (pracowników). W przypadku niskich płac i niskich dochodów czas wolny jest dobrem mniej poszukiwanym przez pracownika w porównaniu do dochodów z pracy i związanej z nimi konsumpcji produktów i usług. Efekt substytucji przeważa efekt dochodowy. Wzrost płacy i dochodów skłania pracownika do oferowania większej ilości czasu pracy. Przy niskich poziomach płac i dochodów krzywa podaży pracy posiada nachylenie dodatnie. Jeżeli poziom płac i dochodów jest wysoki pracownik zaspokaja znaczną część swoich potrzeb konsumpcyjnych. Czas wolny nabiera większego znaczenia i rezygnacja z danej wielkości czasu wolnego wymaga kompensaty w postaci większej ilości konsumpcji (dochodu). Efekt dochodowy przeważa efekt substy-

303