Image 154

KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA I RYNEK PRACY

Dotychczas analiza dotyczyła rynku doskonale konkurencyjnego. Cena pracy (płaca) powstaje na rynku w wyniku zrównoważenia się podaży pracy z popytem na pracę. Pracownicy i przedsiębiorstwa przyjmują płacę rynkową jako wielkość daną - są podmiotami akceptującymi cenę pracy.

W warunkach konkurencji niedoskonałej związanej z rynkiem pracy powstają odmienne zależności między sprzedającymi i kupującymi czynnik pracy, rzutujące przede wszystkim na sposób ustalania i wysokość płacy rynkowej. Istnieje wiele sytuacji konkurencji niedoskonałej w odniesieniu do rynku pracy. Poniżej przedstawimy dwie, najbardziej charakterystyczne spośród nich - monopson oraz monopol bilateralny.

MONOPSON NA RYNKU PRACY

Monopson oznacza sytuację, kiedy na rynku występuje jedyny kupujący dany produkt lub dany czynnik produkcji (w tym wypadku czynnik pracy). Monopson na rynku pracy jest zjawiskiem spotykanym w rzeczywistości gospodarczej. W wielu mniejszych miejscowościach w Polsce istnieje jedno duże przedsiębiorstwo, dające zatrudnienie większości mieszkańców tych miejscowości. Równocześnie przedsiębiorstwo to sprzedaje swoje produkty na rynkach konkurencyjnych, na których jest jednym z wielu sprzedających.

Monopson, jako jedyne przedsiębiorstwo kupujące na rynku czynnik pracy stwierdza, iż krzywa podaży pracy ma nachylenie dodatnie. Oznacza to, że zwiększanie zatrudnienia pracowników wymaga zwiększania płacy. Jeżeli monopson nie stosuje dyskryminacji płacowej, wówczas musi płacić więcej nie tylko dodatkowo zatrudnianemu pracownikowi, lecz także wszystkim pracownikom dotychczas zatrudnionym.

Wydatki związane z zakupem siły roboczej są kosztami produkcji przedsiębiorstwa. Koszt całkowity równa się wielkości płacy pomnożonej przez liczbę zatrudnionych pracowników: KC_L = wL. Zatrudnienie dodatkowego pracownika pociąga za sobą zmianę kosztu całkowitego. Koszt marginalny pracy jest więc relacją przyrostu kosztu całkowitego do przyrostu zatrudnienia:

KM_l

AKC_l

AL

AwL

~AL

wAL + LAw AL

Aw

_{W +} L-,

gdzie Aw/AL jest nachyleniem krzywej podaży pracy.

Zatrudnienie dodatkowego pracownika (z wyjątkiem pierwszego) zwiększa koszty o dwa składniki. Pierwszym z nich jest wyższa płaca (w), którą trzeba zapłacić dodatkowemu pracownikowi. Drugim składnikiem jest Aw (różnica między nową, wyższą płacą wynikającą z dodatkowego zatrudnienia i płacą poprzednią), który otrzymują wszyscy dotychczas zatrudnieni pracownicy:

Ponieważ nachylenie krzywej podaży pracy jest dodatnie, stąd Aw/AL przyjmuje wartości dodatnie. W rezultacie krzywa kosztu marginalnego KM_L jest położona powyżej krzywej podaży pracy. Równocześnie koszt marginalny zatrudnienia każdego, dodatkowego pracownika jest większy od płacy.

Przedsiębiorstwo sprzedaje swoje produkty na rynku, otrzymując za nie określone ceny rynkowe. Wartość produktu wytworzonego przez dodatkowo zatrudnionego pracownika WPM_L (cena produktu pomnożona przez marginalny produkt pracy - p . PM_L) musi być przynajmniej równa kosztowi zatrudnienia dodatkowego pracownika.

Monopson zwiększa zatrudnienie, aż do momentu zrównania się kosztu marginalnego pracy z przychodem ze sprzedaży produktu marginalnego pracy:

KM_l = WPM_L = p • pm_l

W celu pełniejszego zrozumienia zjawiska monopsonu na rynku pracy posłużymy się przykładem liczbowym. Dane dotyczące liczby zatrudnienia pracowników (L), wysokości płacy wyrażonej w złotych (w) oraz kosztów całkowitych i marginalnych zawiera tabela 29.

Tabela 29. Zatrudnienie, płace i koszty monopsonu

L	W	KCl	KMl	WPMl
1	5	5	5	14
2	6	12	7	13
3	7	21	9	12
4	8	32	11	11
5	9	45	13	10
6	10	60	15	9

Zatrudniając pierwszego pracownika przedsiębiorstwo płaci wynagrodzenie równe 5 zł za godz. Zwiększenie zatrudnienia o następnego, drugiego pracownika wymaga zwiększenia płacy do 6 zł. Ponieważ przedsiębiorstwo nie dyskryminuje pracowników pod względem płac, pierwszy pracownik musi także otrzymać płacę równą 6 zł. Koszt zatrudnienia drugiego (dodatkowego) pracownika wynosi: płaca 6 zł plus 1 zł dodany do płacy pierwszego pracownika (do 5 zł), czyli 6 + 1 = 7 zł. Koszt marginalny trzeciego pracownika wynosi: płaca 7 zł plus 1 zł dodany do każdego z dwóch zatrudnionych już pracowników, czyli 7 + 1 + 1 = 9 zł, itd.

Dane zawarte w tabeli możemy przedstawić w formie wykresu, gdzie D_L jest krzywą popytu przedsiębiorstwa na pracę (D_L jest równoznaczna z krzywą wartości produktu marginalnego pracy WPMJ, S_L jest krzywą podaży siły roboczej (relacje płaca-wielkość zatrudnienia), a KM_L jest krzywą kosztu marginalnego.

1

309