Image 168

Powyższe twierdzenie jest znane w ekonomii jako twierdzenie Coase, na cześć Ronalda Coase (laureata Nagrody Nobla z ekonomii z 1991 roku), który przyczynił się znacząco do rozwoju problematyki kosztów społecznych oraz wagi prawa własności w funkcjonowaniu struktur instytucjonalnych i gospodarczych.

Teoretyczne rozwiązania zawarte w twierdzeniu Coase oparte są m.in. na założeniu, że dochodzenie do optimum za pośrednictwem przetargu między stronami nie pociąga za sobą kosztów. W rzeczywistości przetarg może trwać dłuższy czas i pociągać za sobą koszty, zwłaszcza kiedy prawa własności nie są wyraźnie określone. Zaangażowane strony nie znają sił przetargowych i strategii postępowania, reprezentowanych przez każdą z nich. Przypuśćmy, że w prezentowanym poprzednio przykładzie różnica między SKM i KM firmy produkcyjnej zawiera się w przedziale 200 i 300. Jeśli własność czystego powietrza nie będzie jednoznacznie określona, wtedy firma turystyczna mogłaby stwierdzić, iż za redukcję zanieczyszczeń zapłaci najwyżej 20, co doprowadzi do zerwania przetargu.

Efekty zewnętrzne, szczególnie związane ze środowiskiem naturalnym dotyczą milionów konsumentów i producentów w skali międzynarodowej. Organizacja i koordynacja przetargów rynkowych staje się wówczas praktycznie niemożliwa, a ewentualne koszty takiego przedsięwzięcia byłyby ogromne. Ograniczenie możliwości negocjacyjnych a także osłabienie sił przetargowych wynika także z istnienia zjawiska „wolnego Strzelca” (free-rider). Wielu ludzi odczuwając negatywne skutki zanieczyszczania środowiska nie angażuje się bezpośrednio w negocjacje z tymi, którzy powodują zanieczyszczenia, licząc na wyniki osiągane przez innych.

Regulacje administracyjne.

Efekty zewnętrzne, zwłaszcza związane z zanieczyszczeniem środowiska, z produkcją używek (papierosy, wyroby alkoholowe, narkotyki itp.) dotykają bezpośrednio lub pośrednio ogromną ilość podmiotów - producentów i konsumentów. Równocześnie prawa własności niektórych zasobów (np. powietrza, wód gruntowych i powierzchniowych, znacznej części mórz i oceanów) nie są jednoznacznie określone i przypisane konkretnemu właścicielowi.

W rezultacie rozwiązywanie problemów gospodarczych i społecznych związanych z efektami zewnętrznymi (głównie z ich negatywnymi skutkami) wymaga ingerencji administracji państwowej. Największy zakres praktyczny mają regulacje administracyjne związane z zanieczyszczaniem środowiska. Do najważniejszych narzędzi polityki państwowej w tym zakresie należą: limity i opłaty oraz podatki i subsydia.

Przedsiębiorstwo chemiczne emituje do atmosfery pyły zanieczyszczające środowisko i wywołujące niekorzystne efekty zewnętrzne w bliższej i dalszej okolicy. Ograniczanie emisji zanieczyszczeń jest możliwe z technologicznego punktu widzenia, lecz wymaga tó dodatkowych nakładów (kosztów) na specjalistyczne instalacje oczyszczające.

Jaki jest optymalny poziom zanieczyszczeń? Na wykresie 157 znajdują się dwie krzywe. Pierwsza z nich oznacza społeczny koszt marginalny (SKM) emisji zanieczyszczeń. Krzywa SKM jest nachylona dodatnio - wraz ze wzro-

stem wielkości zanieczyszczeń rośnie koszt marginalny efektu zewnętrznego, niekorzystnego dla środowiska naturalnego i społecznego. Druga krzywa posiada nachylenie negatywne i przedstawia koszt marginalny ograniczania emisji zanieczyszczeń (KMO). KMO odzwierciedla dodatkowy koszt przedsiębiorstwa związany z kupnem oraz instalacją urządzeń redukujących emisję szkodliwych zanieczyszczeń. Niewielka redukcja emisji może być osiągnięta nieznacznym kosztem, np. zmianą organizacji produkcji. Dalsze ograniczanie emisji zanieczyszczeń pociąga za sobą coraz większe koszty dodatkowe.

Wykres 157. Optymalny poziom Jednostkowy    emisji zanieczyszczeń

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa maksymalizującego zysk najlepszym rozwiązaniem jest emisja 8 kg pyłów, dla której koszt redukcji zanieczyszczeń wynosi zero. Uwzględniając koszty społeczne, optymalne rozmiary emisji zanieczyszczeń wyznacza punkt E, w którym społeczny koszt marginalny emisji zanieczyszczeń (2,5 zł) jest równy kosztowi marginalnemu ograniczenia emisji: SKM = KMO. W punkcie tym koszty społeczne oraz koszty ograniczania emisji zanieczyszczeń ponoszone przez przedsiębiorstwo są minimalne.

Jeśli emisja zanieczyszczeń będzie mniejsza od 4 kg (punkt E), wówczas KMO > SKM - wielkość emisji zanieczyszczeń jest zbyt mała. W przypadku kiedy emisja będzie większa od 4 kg SKM > KMO - wielkość emisji zanieczyszczeń jest zbyt duża. Warto zauważyć, iż zerowy poziom emisji zanieczyszczeń nie stanowi w tym wypadku rozwiązania optymalnego.

Wykorzystując takie narzędzia jak limity zanieczyszczeń, opłaty czy zbywalne pozwolenia na zanieczyszczenie władze publiczne (rządowe, wojewódzkie, gminne) mogą skłaniać przedsiębiorstwa do ograniczania emisji zanieczyszczeń do poziomu optymalnego (punkt E).

Limity oraz opłaty za zanieczyszczenia prowadzą do podobnych rezultatów.

Limity zanieczyszczeń są ustalane w przepisach prawnych i wyznaczają poziom (ilości) zanieczyszczeń, którego firma nie może przekroczyć. Prze-

337