img051 2

szej wartości. Ogólnie mówiąc istotą nerwicy według szkoły psychoanalitycznej jest niezaspoko-jenie potrzeb dziecka i ich konflikt z normami społecznymi oraz wytworzenie nie przystosowanych obronnych form zachowań.

Stwierdzenie to znajduje się także u podstaw założeń szkoły neopsychoanalitycznej. Akcentuje ona patogenne znaczenie nie zaspokojonych potrzeb dziecka, rozumianych jednak nieco inaczej. Zwraca się tu uwagę na potrzebę bezpieczeństwa, związku emocjonalnego z otoczeniem, na konflikt własnych indywidualnych dążeń jednostki z wymaganiami społecznymi. Silna potrzeba aprobaty społecznej staje się przyczyną kompromisu, stłumienia lub zdeformowania indywidualności dziecka, wytworzenia całego szeregu mechanizmów obrony przed lękiem z powodu możliwej separacji i dezaprobaty Szczególny typ podejścia neopsy-choarialitycznego reprezentuje K. Horney ¹ Zgodnie z poglądami autorki u podłoża każdej nerwicy leży lęk (tak zwany lęk podstawowy „basie anxie-ty”) wynikający z niezaspokojenia podstawowej potrzeby dziecka, jaką jest potrzeba bezpieczeństwa. Brak poczucia bezpieczeństwa może wypływać z różnego typu nieprawidłowych warunków środowiskowych, a w szczególności wadliwych postaw rodziców Nadmierna surowość rodziców, negatywny stosunek do dziecka wywołują u niego poczucie bezradności i lęk prowadzący do ukształtowania różnego typu mechanizmów obronnych. Innego typu wyjaśnienia genezy i mechanizmów zaburzeń nerwicowych dają ci spośród badaczy, którzy nawiązując do teorii i praw uczenia się, traktują ten typ zaburzeń jako wyuczony, w^radli-wy typ reakcji na niekorzystne bodźce środowiskowe (A. Bandura *, C. H. Mowrer ^{2 3 4}). Zgodnie z poglądami tych autorów, reakcje nerwicowe są nabytymi w czasie życia osobniczego nieprawidłowymi sposobami reagowania, są efektem uczenia się wadliwych nawyków. Zatem lęki, strach przed samotnością, wycofywanie się z trudnych sytuacji, zaburzenia pokarmowe itd. są reakcjami wyuczonymi podlegającymi ogólnym prawom uczenia się, prawom warunkowania klasycznego i instrumentalnego, uczenia się naśladowczego itp. Zależą od świadomie i nieświadomie stosowanego systemu wzmocnień.

Elementy psychoanalizy i teorii uczenia się łączy koncepcja J. Dollarda i N. E. Millera ⁸. Zwracają oni uwagę na znaczenie wczesnych doświadczeń dziecka, konfliktów i wzmocnień związanych z treningiem czystości, karmienia itp. Powtarzające się często codzienne sytuacje konfliktowe wywołane niewłaściwym oddziaływaniem rodziców, na przykład podczas treningu czystości, przyjmowania pokarmów itp., powodują powstawanie nieprawidłowych reakcji, a następnie utrwalanie się ich w postaci symptomów chorobowych. Ogólnie można zatem powiedzieć, że „rodzice uczą swe dzieci konfliktów nerwicowych, a dzieci wyuczają się ich-⁵. Zdaniem niektórych badaczy zaburzenia nerwicowe, powstające w wyniku działania różnego typu sytuacji trudnych i konfliktowych uwarunkowane są dodatkowo pewną szczególną predyspozycją

55

1

K. Hornev: The neurotic personality oj our tirne. New York 1937 W W Norton.

2

   A. Bandura: Social learning and personality develop-ment. New York 1964.

3

   O. H. Mowrer: Learning theory and personality dyna-mics. New York 1950, Ronald Press.

4

   J Dollar, N. E. Miller: Osobowość i psychoterapia. Warszawa 1969, PWN.

5

   Tamże, s. 122.