img077

nania zbyt skomplikowanej, jak na jego możliwości rozwojowe, budowy z klocków.

Przeszkoda zewnętrza, to przeszkoda, która nie jest zależna od właściwości dziecka, ale od warunków stwarzanych mu przez otoczenie. Jak wskazują badania A. Bandury, R. Waltersa, szczególne znaczenie ma niezaspokojenie potrzeby afiliacji, uznania społecznego i samodzielności¹ Brak serdecznej więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami a dzieckiem, miłości i ciepła powoduje niezaspokojenie potrzeby serdecznych i bliskich kontaktów z osobami z najbliższego otoczenia. Poczucie niepewności, zagrożenia wywołuje stan napięcia emocjonalnego, które może uzewnętrzniać się poprzez zachowania agresywne. Zachowania te są zazwyczaj karane przez opiekunów, co prowadzi do ich blokady Skutkiem tego jest lęk i uruchamianie mechanizmów obronnych przed lękiem — agresję uznaje się za jeden z możliwych mechanizmów obronnych.

Mc Kinney ilustruje ten proces następującym schematem ²:

motywy, potrzeby----^ frustracja

4-

agresja — -»■ kara

X

lęk--> mechanizmy obronne

K. Pospiszyl stwierdza „Agresja przejawiana w postaci mechanizmu obronnego jest zachowaniem, którego głównym stymulatorem jest lęk (anxiety), w wyniku czego agresja ta ma cechy zachowania irracjonalnego... Taka postać agresji nie może być logicznie uzasadniona i jest często skierowana przeciw wszystkim i wszystkiemu ³.

Ta forma agresji u dzieci w wieku przedszkolnym zdarza się rzadko, ale jednak w pewnych przypadkach można ją zaobserwować. Występuje ona u dzieci pochodzących z bardzo złych, nerwicogen-nych środowisk, które nie zapewniają dziecku zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych. Poczucie niepewności i zagrożenia wywołuje lęk i opisywany rodzaj agresji. Jej terapia napotyka duże trudności. Dziecko bowiem, które prezentuje uogólnione zachowania agresywne, jest z reguły oceniane bardzo negatywnie. Najczęstszą formą kontaktu są wówczas ostre kary (lub grożenie nimi) wywołujące napięcie emocjonalne, a zatem potęgujące, a nie osłabiające zachowania agresywne. W rozmowach rodzice podkreślają, że nie mogą uchwycić żadnej konkretnej przyczyny, która wywołuje agresję dziecka; oskarżają je więc o złe skłonności i źródło konfliktów domowych. W szczegółowym wywiadzie okazuje się jednak, że w historii życia dziecka miały miejsce fakty, które w jego odczuciu mogły świadczyć o odtrąceniu uczuciowym przez rodziców, odebraniu dziecku ich miłości.

H. Nartowska przytacza wyniki badań M. Lifsches podając, iż cechami środowisk, z których pochodzą dzieci o zachowaniach agresywnych są: niekorzystna atmosfera w rodzinie wynikająca z impul-sywności i nerwowości członków rodziny, znaczna liczba osób wychowujących dziecko i ich niekonsekwentne metody wychowawcze, przewaga kar przy niedostatku wzmocnień pozytywnych ⁴,

109

1

Podaję za Z. Skórny: Formy i źródła agresji u dzieci

1    młodzieży. „Psychologia Wychowawcza” 1973 nr 3.

2

   Podaję za: K. Pospiszyl: Psychologiczna analiza wadliwych postaw społecznych młodzieży. Warszawa 1973, PWN, s. 92.

3

   Tamże, s. 92.

4

   H. Nartowska: Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego. Warszawa 1980* WSiP.