img094

jak i rówieśników. Przywrócenie prawidłowych stosunków społecznych opartych na zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa wymaga zmiany jego najbliższego otoczenia, nastawień rodziców i wzajemnych kontaktów między nimi a dzieckiem.

Terapia rodzinna podejmowana w przypadku zaburzeń istniejących u dziecka ma na celu uwrażliwienie rodziców na problemy dziecka, zrozumienie jego prawidłowości rozwojowych i potrzeb, przyczyn zakłócenia zachowania, a także zrozumienie przez rodziców, jakie sytuacje rodzinne powodują i nasilają zaburzenia w funkcjonowaniu dziecka. Zrozumienie tych spraw łączy się z przyjęciem przez rodziców odpowiedzialności za prawidłowe funkcjonowanie rodziny, które jest warunkiem zmiany postaw rodziców w stosunku do dziecka. Osiągnięcie tego nie jest łatwe. Praktyka pokazuje, że rodzice, którzy przyprowadzają dziecko do psychologa, chcą, aby zmienił on „coś w dziecku” To dziecko, według rodziców, ma być poddawane psychologicznym oddziaływaniom, ono bowiem jest „winne” temu, co dzieje się z nim w przedszkolu, szkole, kontaktach z rówieśnikami i z nauczycielami, ono jest niegrzeczne, aroganckie lub uparte. Nie jest przypadkowym termin „kozioł ofiarny” (scapegoat) używamy dla określenia pozycji, jaką zajmuje w domu dziecko, które przejawia zaburzenia zachowania.

Podjęcie działania terapeutycznego skierowanego jedynie na dziecko jest niecelowe — powrót do zaburzonej rodziny z reguły bowiem powoduje ponowne wystąpienie zaburzeń, często nawet w ostrzejszej formie. Indywidualna terapia dziecka (na przykład na terenie szpitala czy sanatorium) bez włączenia do niej osób mu najbliższych daje efekty powierzchowne i krótkotrwałe.

Objęcie terapią tylko dziecka kryje w sobie także innego rodzaju niebezpieczeństwo. Jeśli bowiem po zgłoszeniu przez rodziców dziecka do terapeuty zajmuje się on jedynie zgłoszonym pacjentem, to utwierdza rodziców w przekonaniu, że przyczyny trudności tkwią w dziecku, jego zachowaniu sprawiającym kłopoty otoczeniu. Z jednej strony zatem utrwala nieprawidłowe postawy rodziców, a z drugiej nie rozwiązuje istotnych problemów rodziny bądących rzeczywistą przyczyną zaburzeń obserwowanych u dziecka. Rozwiązanie problemów dziecka wymaga zatem działania dwukierunkowego: pracy z samym dzieckiem i z jego rodziną.

Terapia rodziny

---—-.

Badania porównujące wyniki terapii prowadzonej tylko z dzieckiem z terapią jego rodziny wskazują, że dla uzyskania trwałych zmian w dziecku konieczne jest oddziaływanie skierowane na środowisko rodzinne. E. E. Levitt przytacza dane oparte na badaniach M. R. Glucka, E. E. Lessinga, E H. Schillinga i innych umożliwiające zestawienie efektów psychoterapii dzieci zaburzonych¹. Praca terapeutyczna była prowadzona a) tylko / dzieckiem, b) tylko z matką dziecka, c) z matką i dzieckiem, d) matką i ojcem, e) z matką, ojcem i dzieckiem. Z badań wynika, że istotnym czynnikiem w uzyskiwaniu sukcesów w psychoterapii dziecka było włączenie do niej matki i ojca. Rezultaty uzyskiwane przez M. R. Glucka, M. M. Ta-

' I*' E. Lewitt: Research on psychoiherapy with children. In A. 10 Bergin, L. Sol.: Garfield (ed) handbooJc of psy-\h >ther<ipy and behaviour change: an empircal analysis, Ni w Ym k London-Sydney-Toronto 1971.