img189

306

pojawiającego się jako Fin (Lapończyk), który podczas uczty w święto Jul powoduje zniknięcie ze stołu króla Halfdana miodu. Uwięziony przezeń i torturowany został wypuszczony potajemnie przez młodego Haralda, który uciekł wraz z nim w góry. Tam był przez niego wychowywany. Potem Olbrzym otworzył mu drogę do zdobycie tronu przyczyniając się do śmierci jego ojca i poradził, by nie ścinał włosów, dopóki nie zdobędzie władzy w całej Norwegii (L. Motz 1996, 80-81).

Na ogół jednak Olbrzymki nie były przyjazne dla bogów i ludzi. Dobrym przykładem jest tu Hyndla, według eddaicznego Hyndluljod Olbrzymka, którą Freja zmusiła zaklęciem, by nauczyła jej ziemskiego kochanka, Ottara heimski, jego genealogii i dała mu napój (piwo) pozwalający mu ją zapamiętać. Tymczasem Hyndla próbowała zamiast napoju pamięci podać mu truciznę. Co ciekawe, Freja określają mianem swej siostry (Hdl. 1), a Olbrzymka nazywa Freję swoją krewną (Hdl. 46-47). Jej imię, Hyndla, oznacza „małą psinę”, i może wskazywać na jej szczególnej natury wiedzę, podobną może do wiedzy „psio mądrych” (hundviss) Olbrzymów¹.

Olbrzymki potrafiły być bardzo niebezpieczne. Takie były choćby dwie córki Geirroda, Gjalpa i Greipa, które próbowały zabić Thora². Tłumaczy to, dlaczego Thor chlubił się swymi bojami z Olbrzymkami nie mniej niż zwycięstwami nad Olbrzymami (Hrbl. 23). Przykład demonicznej postaci matki Gren-dela, którą po zabiciu samego Grendela pokonać musiał Beowulf pokazuje, że niektóre nadprzyrodzone postacie żeńskie potrafiły być naprawdę bardzo groźne. W Grettis saga (IF 7, 1936, 212-217) pojawia się podobny wątek demonicznej pary, z tą jednak różnicą, że tytułowy bohater sagi pokonuje najpierw złośliwą Olbrzymkę, a następnie dopiero zabija Olbrzyma (R. Kroesen 1996, 64-65).

7 7.2. Elfy

Wspomnijmy teraz o Elfach. Miano Elfów wywodzi się od starogermańskie-go *albh - „świetlisty” lub „biały”, prasłowa zachowanego również w łacińskim albus i w polskim łabędź (pierwotnie olbądź, „biały” ptak)³. Z „księciem elfów” Wolundem i jego dwoma braćmi miały być związane trzy noszące łabędzie szaty Walkirie. Dwie z nich: Alvita i Svanvita noszą imiona mające to samo znaczenie istoty „łabędziobiałej” (J. de Vries 1962, 8, 564). Imię trzeciej, Olru-na, może nawiązywać od starożytnego imienia Albruny, „wtajemniczonej w wiedzę Elfów”⁴. W niemieckim, gdzie słowo elf brzmi alp, alptraum oznacza marę senną (H. Kuhn 1973, 130). A to przenosi już Elfy do sfery zaświatów.

W mitologii skandynawskiej Elfy należały do najważniejszych istot nadnaturalnych. Ich znaczenie stawiało je na równi z bogami. W Eddzie poetyckiej Elfy wymienia się często wraz z Asami w aliteracyjnej formule aesir ok alf ar. Z czwartej strofy Gńmnismal wynika wręcz, że jedni i drudzy mieszkają razem lub obok siebie, bowiem „święty kraj” Thora ma być położony gdzieś „blisko Asów i Elfów”. W Skirnismal (7) Frej cierpi, gdyż wie, że „Asowie i Elfy” {asa ok alfa) nie pozwolą mu poślubić Gerdy. Tworząc imionach ludzi dużo częściej wprawdzie stosowano słowo ass niż e//(starogómoniemieckie ans i alb), niekiedy jednak oba pojawiają się wymiennie w identycznym złożeniu (H. Kuhn 1973, 130), stąd paralelą dla imienia Ansger (anglosaksoński Osgar) jest Albger (Aelfgar). Skaldowie do stworzenia kenningu opisującego mężczyznę⁵ jako rzeczownika stanowiącego jego podstawę (Grundwort) używali zarówno słowa alfr jak ass, i tak na przykład brynjalfr (Ynglingatal 30: Skj. BI, 12), „Elf w kolczudze”, jest peryfrazą wojownika. Podobnie można było stosować słowo ass. Nigdy jednak w tego rodzaju metaforach nie używano nazw innych istot mitycznych (H. Kuhn 1973, 130). Kenningi takie jak wspomniany tu już brynjalfr czy sverdalfr czyli „Elf z mieczem” dowodzą, że Elfy wyobrażano sobie jako

1

   L. Motz (1998, 39) próbowała dostrzec w psiej postaci Hyndli szamański duch pomocniczy Freji, co mnie nie przekonuje. O Hyndli patrz L.P. Słupecki 1998, 59-61, tam literatura.

2

   Patrz wyżej, s. 151.

3

   Staroislandzkie alf ar, sing. alf, por. starogómoniemieckie alb, staroangielskie aelf. W formie żeńskiej staroangielskie aelfen, średnioniemieckie elbinne, J. de Vries 1962, 5-6; H. Kuhn 1973, 130. Inną jego etymologię, mało prawdopodobną, wywodzi się zestawiając *albh ze staroindyjskim rhbu, „artysta”, „ten, który coś robi” - jak Ribhus, wielki twórca i mistrz licznych kunsztów w Wedach (L. Motz 1973-1974, 94-95). W staroislandzkim żeńskie elfy pojawiają się jedynie jako alfko-ny. W Gongu-Hrolfs sadze (16) jej bohater spotyka na kopcu martwej alfkony jej rodzącą córkę i po-maga jej; w Hrolf saga kraka (15) do króla Helgiego zwraca się w burzową noc z prośbą o gościnę alfkona.

4

   Tak C. Lecouteaux 1997, 101-103. Możliwa jest jednak lepsza etymologia, wywodząca imię Olruny od ol-runy, runy ol, poświadczonej w Sigdrifumal (7), którą można interpretować jako runę napoju (piwa, ol), albo lepiej jeszcze jako runę świętą, widząc w słowie ol kontynuację runicznego alu, oznaczającego pojęcie świętości. Do Elfów pasowałyby też dzięki swemu imieniu „biały” Baldr.

5

   W jednym przypadku w identyczny sposób stworzono kenning Olbrzyma, który w Stjornu-Oddi draumar określony jest jako bjargalf, Elf z gór.