img228 2

95

Przykładem zoli stałych o stałej fazie rozproszonej (zole stałe) mogą być np. pirozołe, czyli trwałe tylko w wysokiej temperaturze układy koloidalne, zawierające rozdrobnione metale, stopy metali, szkła mleczne i kolorowe czy kryształy z inkluzjami.

W praktyce liozole często określane są mianem zoli. W takim przypadku faza rozpraszająca może być nazywana rozpuszczalnikiem. Zole charakteryzują się dużą lepkością, obniżonym napięciem powierzchniowym, zdolnością rozpraszania światła (efekt Tyndalla), brakiem przenikania przez błony półprzepuszczalne oraz podatnością na wysalanie.

Ze względu na rodzaj fazy rozpraszającej można wyróżnić organozole - gdy rozpuszczalnikiem jest dowolna ciecz organiczna (alkozole, benzenozole), oraz hydro-zole - gdy rozpuszczalnikiem jest woda.

Ze względu na powinowactwo fazy rozproszonej i rozpraszające można wyróżnić dwa rodzaje zoli:

-    zole liofobowe, w których nie występuje powinowactwo międzyfazowe, a cząstki koloidalne (agregaty cząsteczek) utrzymują się w stanie wielkiego rozdrobnienia dzięki elektrostatycznemu odpychaniu się jednoimiennych ładunków elektrycznych znajdujących się na ich powierzchni,

-    zole liofilowe, w których występuje wyraźne powinowactwo międzyfazowe, a cząstki koloidalne (makrocząstki) mają na swojej powierzchni zaadsorbowane cząstki fazy rozpraszającej, tzw. otoczkę solwatacyjną.

Należy zauważyć, że obecność otoczki solwatacyjnej powoduje odporność cząstek koloidów liofilowych na zlepianie się wywołane zderzeniami cząstek. Inaczej zachowują się koloidy liofobowe. Po dodaniu elektrolitu następuje koagulacja cząstek wywołana zobojętnieniem powierzchniowego ładunku i opadanie powstałego osadu. Tak więc zole liofobowe w środowisku elektrolitu są mniej trwałe niż zole liofilowe.

Charakterystykę obu rodzajów zoli przedstawiono w tabeli 5.1.

Niektóre zole wykazują skłonność do tworzenia osadów bezpostaciowych, często galaretowatych, zawierających znaczne ilości fazy ciekłej. Taki stan pośredni między stanem stałym i ciekłym, charakteryzujący się tym, że duże ilości rozpuszczalnika wypełniają luźną sieć przestrzenną zbudowaną z cząsteczek substancji rozproszonej, co objawia się zdolnością zachowania stabilnego kształtu, nosi nazwę żelu. Przechodzenie zolu w żel nosi nazwę koagulacji, zaś proces odwrotny

-    peptyzacji. Taką koagulację najczęściej osiąga się przez obniżenie temperatury zolu.

Żele należące do koloidów liofilowych często nazywa się galaretami. Podobnie jak w przypadku liozoli, w zależności od rodzaju cieczy rozpraszającej można wyróżnić elastyczne organożele i mniej elastyczne hydrożele. Liożele, z których usunięto fazę ciekłą, przechodzą w żele stałe inaczej zwane kserożelami. Kserożele mogą być odwracalne lub nieodwracalne.