img987

Levi-Strauss

„prawdziwy humanizm nie poczynał się sam od siebie, lecz od przedłożenia świata nad życie, życia nad człowieka, a szacunku dla innych nad własny interes” (Mythologiąue III, s. 422). Nadal jednak pozostaje zagadką, czym jest istota ludzka? W którym miejscu kultura oddziela się od natury?

Levi-Strauss nawiązuje do Rousseau, choć równie dobrze mógłby powołać się na Vico, Hobbesa, Arystotelesa czy tuzin innych. Otóż tym, co wyróżnia człowieka, jest mowa:

Qui dit homme, dit langage, et quit dit langage dit so-ciete. (Kto mówi człowiek, mówi zarazem język, a kto mówi język, mówi społeczeństwo; Smutek tropików, s. 419.)

Wyłonienie się mowy i dokonujące się wraz z nim przejście od zwierzęcości do człowieczeństwa, od natury do kultury, jest również przejściem od emocjonali-zmu do racjonalizmu: „pierwotna mowa była jedynie poezją; o rozumowaniu pomyślano znacznie później” (Rousseau, 1783, s. 565).

Według tezy Rousseau, jak interpretuje ją Levi--Strauss, człowiek staje się samoświadomy - tzn. świadomy siebie jako członka grupy stanowiącej pewne „my” („we-group”) - dopiero wówczas, kiedy osiągnie zdolność używania metafor przy określaniu różnic i dokonywaniu porównań:

Dlatego, że człowiek odczuwa pierwotnie siebie samego jako identycznego ze wszystkimi sobie podobnymi (do których należy zaliczyć także zwierzęta -Rousseau stwierdza to wyraźnie), nabędzie on później zdolność do odróżnienia siebie samego, tak jak rozróżnia innych, tzn. do przyjęcia rozmaitości gatunków jako pojęciowej podstawy dyferencjacji społecznej.

(Totemizm, s. 135)

Intuicję Rousseau można uznać za „prawdziwą” jedynie w sensie poetyckim, jako że dla nas obecnie procesy myślowe naszych przodków są trudniej dostępne niż procesy myślowe małp. Ale w filogenetyczną formę dowodzenia wplata Levi-Strauss swoje poszukiwania cech uniwersalnych człowieka: kategorie werbalne są mechanizmem transformacji uniwersalnych cech strukturalnych umysłu ludzkiego w uniwersalne cechy strukturalne kultury ludzkiej. Jeśli jednak te cechy uniwersalne rzeczywiście istnieją, to muszą one być do pewnego stopnia wrodzone. W takim razie należy przypuszczać, że są to wzorce, które w trakcie ewolucji ludzkości zostały zinternalizowane przez ludzką psychikę równocześnie z wyspecjalizowaniem się tych partii mózgu, które biorą bezpośredni udział w formowaniu dźwięków mowy przez usta i krtań, jak również w ich odbieraniu poprzez uszy. I dlaczegóżby nie? Ostatecznie, chociaż dziecko nie rodzi się z wrodzoną znajomością żadnego określonego języka, to jednak rodzi się z wrodzoną zdolnością do nauczenia się, jak wytwarzać wypowiedzi o pewnym znaczeniu, a także jak rozumieć podobne wypowiedzi innych.

A nawet więcej, jeśli twierdzenia Jakobsona są prawdziwe, to każde dziecko potrafi opanować podstawowe elementy swojego zbioru fonemów, czyniąc kilka tych samych, albo prawie tych samych, podstawowych rozróżnień między spółgłoskami a samogłoskami, spółgłoskami nosowymi a ustnymi (zwartymi), tonami ciemnymi a jasnymi, skupionymi a rozproszonymi... Czyni to nie tyle ze względu na jakiś kierujący nim instynkt, ale raczej ze względu na budowę ust i gardła, z ich umięśnieniem, dzięki którym jest to po prostu proces naturalny. Levi-Strauss chce nas przekonać, że kategorie tworzone przez istoty ludzkie rozwijają się takimi właśnie uniwersalnymi, naturalnymi drogami. Nie znaczy to, że wszystko musi się zawsze i wszędzie dziać tak samo; to tylko umysł ludzki jest tak skonstruowany, że ma predyspozycje do tworzenia określonego typu kategorii w określony sposób¹.

53

1

Trzeba zaznaczyć, że Levi-Strauss, w przeciwieństwie do Piageta, nie spekuluje na temat ontogenetycznego rozwoju systemów kategorii; zdaje się używać tego rodzaju rozumowania jedynie w celu wyjaśnienia zaskakującego faktu - tego, że w bardzo odległych od siebie kontekstach kulturowych można znaleźć uderzająco podobne „struktury”.