img006 (99)

Levi-Strauss

osiągnąć, ponieważ nie je niczego na tym święcie, natomiast zostaje namaszczony ambrozją, pożywieniem bogów mającym pewne powiązania z miodem. Nie staje się jednak nieśmiertelny, bo jego prawdziwa matka (Metanejra) wyciąga go z ognia, w którym przyrządzała go Demeter, chcąc w ten sposób wypalić jego śmiertelność. Persefona zostaje zwabiona, na swą zgubę, wonią świeżych kwiatów...

Poruszyłem tu już wystarczająco wiele wątków, by zapełnić cały tom Levi-Straussowskiego opus magnum, zresztą zdaje on sobie niewątpliwie sprawę z tych możliwości (zob. przykłady z Mythologiąue II, s. 347a). Ale nie można wymagać, by zwykły czytelnik, nie zaznajomiony szczegółowo z klasyczną mitologią czy też z per-mutacjami i kombinacjami zawartymi w opublikowanych już tomach Mythologiąues, miał sam szukać sensu w tych zawiłych wywodach. Dlatego ograniczę się do najzwięźlejszej wersji pierwotnego planu Levi-Straussa (s. 85-86), próbując zaprezentować czytelnikowi, w jaki sposób analiza strukturalna pozwala uzgodnić ze sobą przeciwstawne wzorce różnych na pozór opowieści. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że taka okrojona demonstracja metody musi pomijać wiele jej niuansów.

Zamierzeniem przedstawionej dalej analizy, w trakcie której omawiam w zarysie osiem opowieści, a o kilku innych jedynie wspominam, jest zademonstrowanie kilku kluczowych cech postępowania Levi-Straussa. Różne opowieści zostały streszczone wedle tego samego schematu, tak że łatwo można w nich wyróżnić role poszczególnych dramatis personae. Król, Królowa, Matka, Ojciec, Brat, Siostra, Córka, Zięć, Kochanek itd. obrazują różne permutacje tej samej „akcji”.

Porównania opierają się na podstawowej hipotezie, według której mitologia grecka jako całość tworzy pewien „system” (język), a każda z opowieści jest syntag-mą tego „systemu” (zob. s. 62-64). System jako całość zakłada istnienie pewnego metaforycznego rozumienia wzajemnych relacji między ludźmi, zwierzętami i bogami, ujętych w tabelę wyznaczoną przez następujące opozycje:

Struktura mitu

PONAD/PONIŻEJ, TEN ŚWIAT/TAMTEN ŚWIAT, KULTURA/NATURA

Przedstawiono je na rys. 5 (s. 90). Innymi czynnikami, których działanie zakładam w mojej analizie (byłoby to bardziej jasne, gdybym dawał pełniejsze streszczenia mitów), są zasady transformacji, o których wspominałem na s. 82, omawiając opowieść o Orfeuszu. Bogowie greccy zdawali się jadać jedynie świeże, niewa-rzone pożywienie - ambrozję, nektar, miód - ale rozkoszowali się zapachem spalanych ofiar, wobec tego mamy tu opozycje: PALENIE/GNICIE :: NIEBO/ŚWIAT PODZIEMNY. W moich wersjach mitów na plan pierwszy wysuwają się seks i zabójstwo; gdyby moja prezentacja była pełniejsza, można by dostrzec, że sprawy te występują również pod innymi postaciami przeniesione na inne plany. Nie można w kilku słowach określić, jak się to dokładnie odbywa, ale sformułowane przez Levi--Straussa uogólnienie, wyprowadzone z materiałów amerykańskich, równie dobrze może się odnosić do danych greckich.

Istnieje analogia między miodem a krwią menstruacyjną. Obie są substancjami przetworzonymi {ela-boree) w pewnego rodzaju infra-kuchni (infra-cuisi-ne), w pierwszym przypadku roślinnej, w drugim -zwierzęcej. Poza tym miód jest raz zdrowy, raz toksyczny, podobnie jak kobieta normalnie jest „miodem”, ale wydziela z siebie truciznę, kiedy jest niedysponowana. Stwierdziliśmy już, że w myśleniu tubylców poszukiwanie miodu reprezentuje pewnego rodzaju powrót do natury w postaci popędu erotycznego - przeniesionego ze sfery seksualnej do sfery smakowej - który, jeśli mu zbytnio dogadzać, może podważyć same fundamenty kultury. W podobny sposób „miesiąc miodowy” zakłócałby porządek społeczny, gdyby pozwolono młodej parze przedłużać w nieskończoność prywatne zabawy i zaniedbywać tym samym obowiązki wobec społeczeństwa.

(Mythologiąue III, s. 340)

89