img 5

2 w IIKI.MUTH TTATZFF.LD

niemal aluzyjni' w swej lekkości poranki, południa i wieczory posiadają najwyraźniej ten sam walor co epitety u Racino’a.

Dyskusję na temat. co mają oznaczać „ludzkie” zwierzęta u La Fonlainc’a, możemy rozstrzygnąć, sięgając do szkiców Charles F*e Bruna rysującego głowy ludzkie ukształtowane na wzór zwierzęcy Zgodnie z poglądami ówczesnej antropologii, która w podobieńst wach widziała podstawy psychologii. Paralela ta pozwala w nowym ujęciu rozpatrzeć problem przyrody u La Fontanna.

Piękny lot ptoka-symbolu w bezkresnej idealnej przestrzeni, śniony przez Mallarmćgo, niejasny we własnym kontekście, krystalizuje się w abstrakcyjnej formie Ptaka w przestrzeni Brancusiego. A wreszcie najbardziej enigmatyczną Iluminację nazwaną przez Rimbauda „mistyczn.ą” tłumaczy i komentuje Gauguinowski obraz Jakub tcalczący z aniołem.

2. TEKST LITERACKI WYJAŚNIA SZCZEGÓŁY OBRAZU

Odwrotnie, również i literatura może przyjść z pomocą malarstwu. Często tylko dzięki paraleli literackiej jakiś obraz uzyskuje c-wój pełny sens jako interpretacja zjawiska kultury. W tej funkcji literatura okazuje się filozoficznie głębsza i psychologicznie bogatsza.

W następujących np. dziełach sztuki możemy wyjaśnić pewne szczegóły r.a podstawie współczesnych im tekstów literackich. I Ink apokaliptyczne stwory zwierzęce ze skrzydłami oraz inne zagadkowe z w i erzęta-sy m bole z romańskich tympanonów zdradzają swe zon-Jogirżno sekrety tylko czytelnikom Zwierzyńców, np. Filipa dc Thc-un. Monstra i karły z tympanonu w Vćzelay wyjaśnia w pełni /to-manr. o Aleksandrze.

Poemat o Wniebowzięciu, w którym występuje motyw uśnięcia, .'h,rmitio”, w przeciwstawieniu do bardziej częstego motywu „resnr-rectio” rozwiązuje problem słynnego Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii na zachodnim frontonie katedry Notre Damę w Paryżu, ?:lóre stolo się przedmiotem tylu dyskusji wśród historyków sztuki. Romans o lisie zawiera z całą pewnością klucz do zrozumienia istoty bardzo ludzkich maszkaronów zwierzęcych w tejże katedrze, które stanowią literacką i rzeźbiarską manifestację uczuciowego zainteresowania samym zwierzęciem, w przeciwieństwie do zamierzonego sensu, jaki się mu nadaje — alegorii grzechu i pieklą.

Piętnasto wieczne poematy o naturze takiego np. Froissnrla czy Cliarles^a d’Or!eans ujawniają, że — zarówno w tych utworach, jak i wczesnych miniaturach (np. Kwiecień Pola cle Limbourg) — natura w gruncie rzeczy odgrywa rolę drugorzędną w stosunku do kultury. Niemym miniaturom trzeba było dopiero literackich paralel z epoki, by przemówiły, nasuwając wnioski, co do których historycy sztuki dotąd w żaden sposób nie mogli się pogodzić. Podobnie poematy Remy Belleau i Jean Antoine de Baif potwierdzają tezę, iż pisarze renesansowi znacznie wyraźniej skłaniali się ku żartobliwej interpretacji tematów mitologicznych, gdy tymczasem taki np. Amor rozbrojony ze szkoły Fontainebleau poświęca ów element dla gloryfikacji piękna formy.

Wiemy, iż Odjazd na Cyterę jest w istocie transpozycją finału Trzech kuzynek, komedii Dancourta, i że aktorka, która była główną heroiną, odgrywała również ważną rolę w życiu Watteau; dodaje to pikanterii scenie, a w szczególności wyjaśnia, dlaczego główna postać zwraca swą piękną głowę ku publiczności. Rokokowy poemat Woltera Le Mondain jest idealnym przewodnikiem po rokokowym apartamencie, takim jak „Salon księżniczki*’ w paryskim Hotel de Soubise, którego twórcą był Boffrand. O płaskorzeźbie Rude’a na Łuku Triumfalnym na placu Gwiazdy zwykło się mówić „Marsy-linnka z kamienia”, gdyż zakrzepł w nim płomienny duch Hymnu wyruszających do boju.

Istnieje utwór poetycki, który odsłania mistyczno-symboliczny, apokaliptycmy sens Siewcy, głośnego obrazu Milleta, jest nim Wieczór Victora Hugo. Proustowskie studium tarniny (W stronę Swanna) nadaje wyraźniejszy sens świetlistemu drzewu z obrazu Paul Signa-ca Pin de Bertrand.

Ekstatyczne odczucie przyrody u Verhaerena, jakie znalazło wyraz w wierszu UAbre, objaśnia van Goghowskie, jedyne w swym rodzaju „gorejące drzewa”, które wyrastają z tej samej pełnej żaru flamandzkiej duszy. Wreszcie Claudelowska paralela do Zwiastowania Maurice Denice’a umacnia interpretację tego obrazu w duchu mistycznym.