prapol026

lasie do Kujaw i ziemi Chełmińskiej, równocześnie zaś rozszerza się ze swej kolebki ku południowi aż do Ukrainy, a w kierunku wschodnim dociera w głąb Syberii, a może nawet — poprzez cieśninę Berynga — aż do Ameryki Północnej. Podany tu zasięg oraz inne dane nasunęły przypuszczenie, że mamy tu do czynienia z przodkami ludów ugrofińskich i dlatego omawianą tu kulturę nazwano praugro-

Rys. 13. Zabytki kultury praugrofińskicj. 1. Naczynie gliniane (rekonstruowane). Glinki, pow. opatowski. 2. Posążek konia z bursztynu. Dobiegniewo, pow. Strzelce Krajeńskie.

fińską. Ślady ludności praugrofińskiej znamy u nas wyłącznie z obozowisk, gdzie pozostawiła po sobie narzędzia krzemienne i szczątki bardzo prymitywnej ceramiki. Lepiono ją z gliny zawierającej zwykle znaczną domieszkę ziarn kwarcu, rzadziej drobno tłuczonych skorup ślimaków czy małży a wyjątkowo nawet trawy lub włosia i bardzo niedostatecznie tylko wypalano, dlatego też rzadko tylko udaje się odbudować z ułamków całe naczynie (ryc. 13, 1), Najstarsze garnki miały nieraz dno spiczaste i brzeg prosty lub zagięty do środka. Zdobią je bądź dołki wytłaczane patykiem i układające się w rzędy poziome, pionowe, kąty itd., bądź też ukośne, rzadziej pionowe nakłucia, wykonywane narzędziem grzebykowatym i układane w pasma poziome. Nierzadko oba rodzaje ornamentyki: dołkowa i grzebykowa występują razem na jednym naczyniu, co wskazuje na ich współczesność. Ludność „praiugrofińska" związana była z gospodarką łowiecką leśną i tym tłumaczy się charakter niektórych używanych przez nią narzędzi. Jedną z najtypowszych iorm reprezentują żłobcc, tzn. smukłe narzędzia walcowate ze skał krystalicznych z ostrzem wyżłobionymi, służące do drążenia drzewa, np. do dziania barci, wyrobu niecek, naczyń drewnianych, czółen z jednego pnia itp. Ulubioną bronią ludności „praugrofińskicj" był łuk. Strzały zakończone były grodkami krzemiennymi kształtu lancetowatego, liściowa-tego lub też trójkątnego z wyodrębnionym trzonkiem. Nie jest też wyłączone, że ludność „praugrofińska" przejęła z późnego przemysłu tardenoaskiego grociki dłutowate, jakie znalazły się razem z ceramiką dołkową w Słochach Annopolskich pod Drohiczynem na Podlasiu. Z narzędzi krzemiennych używała ludność „praugrofińska" różnych odmian skrobaczy oraz noży półtylcowych. Pozostałością iej ludności są leż ciekawe rzeźby bursztynowe, przedstawiające niedźwiedzie, dziki, konie i inne zwierzęta i mające zapewne charakter idoli (rys. 13,2),

Okres III. Młodszy neolit

(2000—1700 przed Chr.)

W trzecim okresie młodszej epoki kamiennej żyła u nas nadal ludność „praugrofińska" oraz ludy pucharów lejkowatych i amfor kulistych, poznane już w poprzednim okresie, obok nich jednak wystąpiły na widownię nowe gromady ludzkie. Z Moraw czy Słowacji przybył do Małopolski zachodniej przez Bramę Morawską najmłodszy odłam ludności ceramiki wstęgowej reprezentowany przez ceramikę promienistą. Obszary Polski wschodniej i środkowej zajmują nowe odłamy ludności „praugrofińskiej", przenikające w słabszymi stopniu także do Polski zachodniej. Do Śląska i Małopolski dociera przez Bramę Morawską drobna grupa również koczowniczego ludu pucharów dzwonowatych, pochodzącego z Hiszpanii, wreszcie z Niemiec środkowych lub z Ukrainy przybywa do Polski ludność ceramiki sznurowej. Zajmuje ona niebawem całą Polskę — z wyjątkiem jej części północno-wschodniej, zaludnionej w okresie poprzednim przez najstarszą grupę ceramiki praugrofińskiej — ujarzmia zamieszkałe tu dawniej ludy rolnicze i oddziaływa bardzo silnie na ich kulturę materialną a nawet duchową. Także lud ceramiki sznurowej wiódł początkowo żywot koczowniczy i dopiero wskutek zetknięcia się z ludami rolniczymi zaczął

47