IMG�16

POSTAWY I ICH ZMIANA 8 3

ności wielu reklam (z których każda jest wielokrotnie powtarzana w telewizji, zanim nastąpi jej „zużycie”) - Każdy z nas zna jednak takie obiekty - na przykład ludzi - których nie znosi mimo wielokrotnego ich spotykania. Jest też wiele poglądów, których musimy wysłuchiwać setki razy, co wcale nie doprowadza nas do ich polubienia, lecz do rozpaczy lub rozjuszenia. Rzecz w tym, że zjawisko samej ekspozycji nie jest oczywiście ani jedynym, ani najważniejszym wyznacznikiem naszych postaw i co więcej, występuje ono jedynie w ograniczonych warunkach.

Po pierwsze, obiekt musi być na wstępie przynajmniej neutralny - częste spotykanie obiektu budzącego już od początku negatywną reakcję zwykle tę reakcję nasila. Po drugie, obiekt nie może być eksponowany bez przerwy, bo to prowadzi do szybszego nim znudzenia. Po trzecie, obiekty złożone bardziej zyskują na powtarzaniu ich ekspozycji niż obiekty proste, przy których znudzenie następuje znacznie szybciej. Po czwarte wreszcie, efekt samej ekspozycji dotyczy obiektów niezbyt dla nas ważnych - w wypadku ważnych obiektów dysponujemy zwykle większą ilością informacji na ich temat, co samo przez się silniej wpływa na nasze ustosunkowanie do tych obiektów.

43.1.3

Postawa jako rezultat zachowań

Postawy mogą także wynikać z naszych zachowań kierowanych na ich obiekt. Mechanizm ten opisuje teoria autopercepcji postaw (Bem, 1972), zakładająca, że własne postawy rozpoznajemy w podobny sposób do tego, w jaki rozpoznajemy stany i postawy innych ludzi - na podstawie obserwacji (własnego) zachowania i warunków, w jakich się ono pojawia. Jeżeli zachowujemy się w pozytywny sposób w stosunku do jakiegoś obiektu (działamy na jego rzecz, chwalimy go itp.), to działania takie stają się przesłanką do wnioskowania, że nasza postawa wobec owego obiektu jest pozytywna. Podobnie działania skierowane przeciwko jakiemuś obiektowi prowadzą nas do wniosku, że go nie lubimy. Jeżeli jednak własne zachowanie jest przez człowieka spostrzegane jako silnie uzależnione od sytuacyjnych warunków, które je w widoczny sposób wywołują i wyjaśniają, to nie staje się ono przesłanką do wnioskowania o własnym ustosunkowaniu, a jego przyczyna jest upatrywana w sytuacji.

Tak więc wnioskujemy o naszych postawach z treści własnych zachowań, co jednak zanika, kiedy zachowania te widziane są przez człowieka jako wymuszone jakimś zewnętrznym czynnikiem. Jedna z weryfikacji tego twierdzenia polegała na poproszeniu osób badanych o przypominanie sobie własnych zachowań religijnych, a następnie

0    oszacowanie swojej postawy wobec religii (Fazio, Herr i Olney, 1984). Kiedy badani studenci przypominali sobie własne zachowania religijne z ostatniego roku, a więc zachowania niedawne i wywodzące się z okresu, kiedy byli już dorośli i na ogół robili to, czego sami chcieli, stwierdzono normalny efekt autopercepcji - mianowicie wzrosła siła bezpośrednio potem mierzonych postaw wobec religii. Jednakże kiedy studenci przypominali sobie swoje zachowania religijne z dzieciństwa, a więc z okresu odległego, kiedy robili raczej to, czego wymagali od nich rodzice, analogiczny wzrost siły postaw nie nastąpił.

Wiele badań przekonuje, że ludzie wnioskują o swoich postawach na podstawie własnych niedawnych zachowań, jednak aby ten efekt wystąpił, muszą być spełnione dwa warunki. Po pierwsze, początkowa postawa (poprzedzająca zachowanie) musi być słaba

1    mało wyrazista dla jej podmiotu. Po drugie, zachowanie musi być spostrzegane jako niewymuszone zewnętrznymi naciskami (na przykład nadzorem lub wymaganiami innych osób, nagrodami, unikaniem kar). Tak więc aby nasze zachowania wpływały na nasze opinie, zachowania te muszą być widziane jako zależne od nas samych, a nie od sytuacji.