K �jna DIALEKTY POLSKIE78986

181

spłaszczone--

hib niezaoki-ąglone

y ¹

⁶ i

Ustalenie się w poszczególnych gwarach fonemu trzeciej klasy [ó] uwarunkowane było przejściem d ^ o oraz o ^ u, po dokonaniu się których dopiero wytworzyły się opozycje typu ćiyó : ćiyo : ćiye : ś ćiya. Jak długo tc warunki nie były spełnione, przy pomocy głoski pośredniej między o i e, tzn. przy pomocy bardziej przedniego i mniej zaokrąglonego 6, względnie nieco nmiej płaskiego tylnego c realizowany był fonem [o] chyba co najmniej na. całym obszarze gwar skłonnych do dyftongizacji o (36B, 36C). Ta właściwość fonetyczna, mimo że nie wszędzie i późno-sfonologizowała się i dała początek ustalaniu się fonemu [6], mogła w niektórych wypadkach wpłynąć na zmiany zakresu występowania o, o czym zob. § 59.

§59. Zastąpienie '6 *eT) przez 'e w typie ńesę mettę

Wywołane wyodrębnieniem się wyrazistego zaokrąglenia warg w u przed samogłoską o na terenie 36B, 36C przesunięcie artykulacji tej głoski ku e, czyli rozwój owo czy e, przyczyniło się w znacznym stopniu do zastąpienia 'o *eT) pochodzącego z przegłosu *e w pozycji przed przednio językową twardą. Wschodnio- i częściowo śroclkowolechicki (zob. s. 77) rozwój pał. *e w 'o tylko w wymienionej pozycji (*eT) spowodował wytworzenie się oboczności 'o : 'c typu: ńos-ę : ńeś-eś\ ńós-ł: ńeś-Ji, bor-ę : : bef-eS, jfiot-la : ihet-le. wos-na : mś-ńe itp.. które bardzo zróżnicowały budowę fonetyczną odpowiednich morfemów i przez to komplikowały stosunki paradygmatyczne zwłaszcza w poszczególnych tematach. Dla przezwyciężenia wywołanych przegłosem trudności strukturalnych wytwarza się tendencja do usuwania oboczności 'o : 'e w poszczególnych tematach na zasadzie wyrównań analogicznych. Tą drogą dochodziło do nie zawsze konsekwentnego upowszechnienia w okresie XII —XVIII wieku (Gil 79) najczęściej tematu z przegłoszonym 'o, por. np. formy ogólnopolskie: żonie, na miotle, na jeziorze, o wiośnie, siostrzeniec, wieczorny, w miodzie (choć bywa i odwrotnie: czesać, śmietana, irsesaó). Prócz tego. powszechnego niemal szerzenia się postaci z przegłoszonym 'o, zaznaczyła się zwłaszcza w gwarach południowo-zachodniej Polski tendencja do usuwania zróżnicowań wywołanych obocznością 'o : ’e przez upowszechnienie tematów z nie przegłoszonym '<?, czyli do wyrównań typu: ńese przez analogię do ńeśe(ś), ńesla : ńeśli, bere : beźe(ś), metla : liwtle, vesna : veśńe.