K �jna DIALEKTY POLSKIE78983

181

■wały realizację fonemu [oj, zwłaszcza w wypadkach, gdyby miało dojść do nagromadzenia dyftongów w sąsiadujących sylabach lub w sąsiedztwie u^ł, np. *kiiokuotuovi, *)nnotuomduuo. *kw)uuovruotek, ije ty cf-osp^oyy-o! Zależnie, przeto od różnych, nie zawsze dających się określić czynników, jak tempo i staranność wymowy, pozycja, sąsiedztwo oraz ilość dyftongów w wyrazie itd. (Tom 17) mogło nie dojść do utworzenia dyftongn względnie mogło dojść do wtórnego jego uproszczenia czy nawet zaniku, na co wskazywałby fakt. braku dyftongów we wschodniej części terenów wielkopolskich względnie u pewnych tylko informatorów, np. u mężczyzn w tej samej wsi, gdzie kobiety i dzieci dwugłoskowość bardzo jaskrawo wymawiają (TomŁ 21). Tendencję jednak do dyftongizacji musimy, mimo jej dzisiejszych niekonsekwencji i zmian, uznać za znamienne i powszechnie niegdyś występujące zjawisko w gwarach wielkopolskich i pn.-zach. kaszubskich.

§58. Przesunięcie artykulacji o ku przodowi (o ^ Vd ^ i^le)

Wyodrębnione zaokrąglenie warg w mniej lub więcej wyraziste u, towarzyszące samogłosce o, mogło powodować dość znaczne nieraz (por. Lor 219—281) i nie zawsze łatwe do sformułowania zmiany artykulacji tej samogłoski. Mechanizm tych zmian trudno w^r pełni odtworzyć, ponieważ był on na pewno nie wszędzie jednolity i złożony, zwłaszcza na Kaszubach, gdzie na dyftongizację mogły oddziaływać także wpływy obce. Można jednak przypuszczać, że w niektórych choćby gwarach przynajmniej dwa czynniki odgrywały w tym mechanizmie rolę. Jednym z nich była tendencja do zwężania, o pod wpływem zaokrąglenia ust, właściwego głosce u, która się przed tą samogłoską wytworzyła.

Eealizowania tej tendencji można się dopatrywać w tych gwarach np. północnej Kaszubszczyzny (Lor 250—251) i Wielkopolski (TomŁ 25), które wymieniły o na te średniootwarte, welarne, napięte, różniące się od ó brakiem końcowego zwężenia do u oraz nieco niniejszym zaokrągleniem i wysunięciem warg. Być może rezultatem tego procesu jest zwężenie -o w końcówce gen, sg. przymiotników (zob. §10) oraz typowe dla pn.-za-chodnich terenów upowszechnianie się\kontynuantów pochylonego ci na miejscu o jasnego w pewnych typach morfologicznych czy wyrazach (droga dri^lóga W druoga : dróśka itp., zob. s. 118). Pełne i powszechne zrealizowanie tendencji do zwężenia przez w samogłoski o w dyftongn uo nie było możliwe, ponieważ to doprowadzić by mogło do znacznego zubożenia cech dystynktywuyeh na skutek zidentyfikowania kontynuantów jasnego o z kontynuantami ó pochylonego. Aby więc na skutek tendencji do zwężenia samogłoski o pod wpływem poprzedzającego u nie doszło do zidentyfikowania wyrazów: stuok (^ -toko), buok (~=lboki>), z vyosku,