K �jna DIALEKTY POLSKIEz88

suónySko Zag 63), tucholskich (kamiiTiy, zruńiSek, garniieJc Kit III 73, 143) oraz kaszubskich (braciśk, mlołiSk, zagłomśk, cotiSka, gloviSJea, slonWc^o) (Lor 667, 675, 679). Przyrostek ten pojawił się w Polsce północnej jnż w XV wieku (rzemyszka) i bardzo często był notowany w XVI —XVIII wieku u pisarzy pochodzenia wielkopolskiego oraz zwłaszcza w inwentarzach poznańskich, zob. Karpi 149. Dokładne zbadanie zakresu występowania, produktywności tego wyraźnie dziś wielkopolsko-kaszubskiego przyrostka w gwarach oraz jego zasięgów w poszczególnych wyrazach może rzucić ciekawe światło na tę innowację słowotwórczą.

§ 74. Powstanie i ekspansja przyrostka czasownikowego -ywać

Oboczność -u- || -om?- w przyrostku czasownikowym, który uwydatnia stosunkowe znaczenie niedokonaności (kup-uję: kupi-ę) i wielokrotności (czyt-uj-ę : czyt-a-m) Gil 244 jest wynikiem dwojakiej wymiany prind. dyftongu on: przed spółgłoską w u, a przed samogłoską w ow (zob. s. 41).

W niektórych gwarach nastąpiło wyrównanie przyrostka -otoać do jego przedspółgłoskowej postaci -uję, w wyniku czego przyrostek ten przybrał postać -mać: zapisurać, pokazuvać, notowaną na obszarach 49A, por. Dej 425, MAGP 475.

Podobną funkcję semantyczną spełniał przyrostek -wa- (da-wa-ć : da-ć). który występując z reguły w czasownikach wielokrotnych (wy-kon-a-ica-ć : : wy-kon-a-ć, wygrawać : wygrać) absorbował formant czy zakończenie rdzenia -a- i ustalił się w postaci -awa-. W ten sam sposób, to znaczy na skutek absorpcji (wchłonięcia) kończącej rdzeń samogłoski -y- przez przyrostek -wa- w typach z-my-wa-ć, u-kry-wa-ć, wy-szy-wa-ć, doszło do wytworzenia przyrostka -ywa || -iwa, który w bardzo szerokim zakresie zaczął wypierać zarówno przyrostek -a-wa- jak i -ow-a- w typach tcywolawać, otrzy-mawać, tcysluchawać, opisować, pokasować, zaslugować itd. Innowacja ta jednak miała charakter zdecydowanie dialektalny. Przyrostek -ywać ustalił się i zaczął być produktywny przede wszystkim na Mazowszu i stąd, jak wiele innych cech mazowieckich, szerzył się na pn. zachód i pd. wschód (por. Kit I 228—231). Pojawia się on w XV wieku właśnie w mazowieckim zabytku Sulcda (przcchowywa, ottcolywając) i coraz bardziej wypiera z języka ogólnopolskiego sufiksy -awać, -ować w ciągu XVI i zwłaszcza XVII wieku, zob. Kit I 229, co niewątpliwie pozostaje w związku z wpływem podłoża mazowieckiego na kulturalne środowisko Polski po przeniesieniu stolicy do Warszawy.

W gwarach ekspansja sufiksu -ywać była znacznie ograniczona terytorialnie. Rozprzestrzenił się on. wypierając mniej lub więcej konsekwentnie typy podskakować, wysłuchawać, na zachód po Koeiewie, pd. Kaszuby. Krajne i pn.-wscli. Wielkopolskę (po Kartuzy, Tucholę, Wągrowiec.