ksiazka 20020

anektowano z terenu literatury ogólnej, bądź toż adaptowano na użytek młodego czytelnika.

W rofioksjl nad specyficznymi kategoriami i funkcjami litorntury .osobnej’ nie trudno dostrzoc, żo nnjsllnloj zaznaczają się ono w litoraturzo adrosowonoj do dzieci, a więc do odbiorcy najmłodszego Im czytelnik starszy, tym kategoria wioku adresata stajo się mnloj Istotna, a i normy pootyki immanontnoj ulegaj;) zmianie. Zjawisko to omawiał Jerzy Cieśli* kowski. budując toorię litorntury dziocięcoj'⁰, n Edward Balcerzan tak jo charakteryzował Im bardzloj oddalamy się iv naszoj skali od bioguna jizlocko", tym mnloj pożytku dajo manipulowania kategorią wioku adresata, a dotormlnanty rozwojowo-biologiczno zastępowano są stopniowo uwarunkowaniami kulturowymi'¹'. Z pewnością książki młodzieżowe (np. Krystyny Siesickiej, Edmunda Niziurskicgo, Małgorzaty Musierowicz) nio poddają się w sposób bezwzględny kategoriom .osobnym", a często zbliżają się ku literaturze ogólnej lub popularnej,

Rozpatrywanlo cech specyficznych, czy też osobnych, literatury dla dzieci nio może być toż przyzwoleniem na traktowanie jej z pobłażaniem i stosowanio ulgowych kryteiiów wartościowania. Jest ona dobrą literaturą tylko wtedy, gdy jej cechy .osobno" stanowią wartości nadda-no nad walorami literackimi. Niobozpieczcóstwo uproszczori w tym względzie dostrzegał przed prawio pół wiekiem Jan Brzechwa, gdy pisał Proceder bozkarnogo, nioudolnogo rymowania chroniony jost przoz mit specyfiki, przez blagę o znajomości duszy dziecka, przoz fałsz o walorach wychowawczych owoj częstochowszczyzn/^,: I trudno byłoby z poetą się nio zgodzić.

Pisząc o sposobach istnienia literatury .czwartej", Jerzy Cioślikowski wyznacza! joj dwu nadrzędno colo. które realizują program uwarunkowanej eksprosjl i program alfabotyzacji kultury'-’⁵. Z togo toż powodu literatura ta jest przedmiotom zainteresowania nie tylko polonistów i bibliotekarzy. ale toż pedagogów, psychologów, socjologów i kulturoznaw-ców, którzy - oprócz wartości autotelicznych - dostrzegają w niej wartości istotno dla socjalizacji dziecka do świata kultury dorosłych⁵⁴. Maria

⁵⁰ J, Cioślikowski titoi.it ma ci wolto, op cit ⁵¹G Dntcorznn Odbiorco w /xx>/// dla dtfoci, op cit, s 12 J Brzucłiwn Opooijidln dtfoci. .Twórczość' 1955. nr 3 ⁵³ Por J Cioślikowski Litom tura ^fosobna" op cit

^,-4W tym zakresie cenno są pozycjo J Pnpuzińskioj Czytania domowo Warszawa 1975. Kmąihi. dztoa. biblioteka . op Ót

| l yn/kowu pisała. Iż sztuka dla dzfocl nastawiona josl na dialog. socjnli-Ifii m do kultuiy społocznoj, w tym takżo wdrożonio do spolocznio wy-. fnacownnogo systornu wartości (m in. aitystycznycli i ostctycznych). W tym rozumioniu jost traktowana instrumontnlnlo. Możo mieć toż war• M<‘ aulotoliczną, gdy wykorzystując specyfikę komunikacji kulturowo)

/ odbiorcą dziocięcym. tworzy swoisto wartości artystyczno, któro nio j dużą socjalizacji do świata kultury dorosłych, alo wzbudzają u odbiorcy pi/ożycio zwrócono ku właściwościom dzioła, jak i dążenia do przoży-CJn wartości*.

fW lym kontekście nauczyciel wczosnoszkolny, n potom polonista, zwłaszcza w szkoło podstawowej, winion się czuć szczególnie zobowiązany do pcnolrncji bogatego obszaru literatury dla dzieci i młodzio-ly, w której ukryte są niezgłębione pokłady wartości, istotnych zarówno dlii wszochstronnogo rozwoju uczniaodbiorcy. jak i dla przebiegu pro-< nsu szkolnej edukacji literackiej, Przypomnijmy, żo nowo programy nauczania języka polskiego w klasach I III i IV-VI przewidują wiorszo włnlu wybitnych poetów .dziecięcych", a wioc Jana Brzechwy, Juliana I uwima, Kazimiery llłakowiczówny, Anny Kamioóskioj, Wandy Chotom-sklej, Jer/ogo Harasymowicza, Józefa Ratajczaka, Joanny Kulmowej, Danuty Wawilow, któro przede wszystkim wymagają analiz i interprota rjl .uniworsalnych", ale zarazom winny być postrzogano w katogorinch literatury .osobnej". Pozycjo z tego kręgu w znacznym stopniu wypełniają też zestawy proponowanej lektury - jost to wybór najwartościowszej prozy dla dzieci i młodzioży, obcej ł polskiej, dawnoj I współczosnoj, która pozwala zaistnieć różnorakim funkcjom, wyzna-c/onym dobroj książce dla mlodogo odl>iorcy, a wiec ostotyczno oks-prosywnoj, poznawczoj, ludycznoj oraz dydaktyczno wychowawczej. w jej szerokim i nowoczesnym rozumieniu.

Kryteria oceny litorntury .dziecięcej" oraz jej kategorie i funkcjo w niekonwencjonalny, a zarazom ckspresywny sposób sformułował uczony francuski. Paul Hazard przytoczmy dla podsumowania fragment jogo wypowiedzi

• Kocham książki wlorno samoj istocio sztuki (...)

• Kocham książki, któro dostarczają dziociom ulubionych obrazów (...); obrazów czarodziejskich, niosących wyz.wolonio i radość, szczęścia zdobyto, zanim rzoczywistość zamknie się nad nimi. za-

^VM Tywkow.i Kultura symlnltcznn. wartości i rozwój jodnosth |w. 1 Wartości iv świociodziockai sztuki d/adzrocka.pod red M Tyazkowcj PoznmS 198*1. s 39

49