n (110)

170

Postulowane ograniczenia bywają bardzo różne. Zdaniem np. Brauna-karać-posia wolijo w. Ł-nin    zą „zniewagę” (contumelia) miejscowego monarchy

_r^_r-» _Tą _| cudzołóstwo⁴⁴. Warszewicki pozwala korzystać z immunitetu tylko pos~ łowi, który sam jest nieskazitelny⁴⁵; pochwala Portugalczyków, którzy skazali na śmierć jakiegoś barbarzyńskiego posła za „haniebne zbrodnie” (nefaria crimina), karalne i w jego własnym kraju⁴⁶. Kirchner zasadniczo przeczy możliwości sądzenia posła w kraju przyjmującym, ale z wyjątkiem przestępstw przeciw prawu boskiemu lub naturalnemu, do których znów zalicza obok morderstwa i cudzołóstwo⁴⁷.

Najczęściej spotykane ograniczenie dotyczy spiskowania przeciw monarsze lub ustrojowi kraju przyjmującego. Rzadko zresztą postuluje się w takich wypadkach całkowite wykluczenie immunitetu—tak np. Krośnicki⁴⁸, a również Fredro⁴⁹. Oględniejszy Gentilis wywodzi, że w prawie narodów — inaczej niż w „cywilnym” (tj. w ogóle państwowym) — karalny jest tylko efekt, nie zaś zamiar, o ukaraniu posła w kraju przyjmującym można by więc mówić jedynie wtedy, gdyby istotnie doszło do zabicia lub obalenia monarchy; jeśli plany spiskowców udało się pokrzyżować, należy zezwolić posłowi na wyjazd⁵⁰. Jeszcze inną koncepcję wysuwa Pasquale: w kraju przyjmującym wolno sądzić posła, ale dla ukarania trzeba odesłać go do własnej ojczyzny⁵¹.

Do kierunku restrykcyjnego dołączają się potem naturaliści z Pufendorfem i Wolffem na czele; naturalna racja przemawia według nich za ograniczeniem immunitetu do spraw bezpośrednio związanych z celem misji⁵².

Odosobnione w XVIII w. stanowisko zajmuje Moser. Tylko w wypadku „przestępstwa prywatnego” pozostawia on ukaranie posła jego własnemu suwerenowi. Jeśli poseł popełni „przestępstwo stanu”, byłoby bezcelowe kierować sprawę do jego suwerena, który z reguły uzna go za niewinnego. Raczej więc władca przyjmujący może sam sobie udzielić „proporcjonalnej satysfakcji”, a jeśli tego nie uczyni, to z kurtuazji, nie z obowiązku⁵³.

W podobnym sensie wypowiada się Wyrwicz, dopuszczając sądzenie posła „za występek przeciw stanowi kraju, w którym mieszka”⁵⁴. Wykazuje tu więc samodzielność wobec swego pierwowzoru, bo Rćal jest właśnie przeciwnego zdania.

Za nieograniczonym immunitetem posła w XVI w. przemawia bodaj jeden Ay- ^{1 2 3 4 5} rault⁵³. Rozpowszechnienie zawdzięcza ten pogląd dopiero Grocjuszowi. Na przykładzie tego właśnie problemu dowodzi Grocjusz braku identyczności między prawem naturalnym a prawem narodów, pochodzącym z praktyki. Prawo natury wzdragałoby się przed czyjąkolwiek bezkarnością. Narody zaś, uważając, że „bezpieczeństwo posłów jest ważniejsze aniżeli pożytek z ukarania winnych” (a więc kierując się czymś, co byśmy dziś nazwali zasadą proporcjonalności), postanowiły uchylić wobec posła prawo powszechnie obowiązujące. „Dlatego postawienie posłów w stan oskarżenia pozostaje w sprzeczności z prawem narodów”^{6 7}.

Zwolennicy absolutnego immunitetu są w XVII ML.coraŁ-IicHłiejsL Należy do nich Zufiiga⁸, należy Zouche, wedle którego* drobniejsze przestępstwa posłów na-leży po prostu ignorować, poważniejsze zaś przedkładać władcy-wysyłającemu⁹. Następni pozytywiści, jeśli nawet wspomną o kontrowersyjności immunitetu¹⁰, wypowiadają się na ogół za jego nieograniczonym zakresem¹¹. Wicquefort uważa, że jakikolwiek wyjątek uczyniłby immunitet iluzorycznym, gdyż „jeśli by się dało monarchom możność postępowania przeciw ambasadorowi, który z nimi negocjuje, dla jakiejkolwiek przyczyny i w jakichkolwiek okolicznościach, osoba ambasadora nigdy nie byłaby bezpieczna, ponieważ tym, którzy chcieliby się ich pozbyć, nie zabrakłoby nigdy pretekstu”. Dotyczy to przestępstw politycznych, tym bardziej zaś pospolitych¹². Podobnie wypowiadają się już w XVIII w. autorzy tak różni co do metody i punktu wyjścia, jak Bynkershoek, Montesquieu, Vattel¹³. Tę samą mianowicie tezę uzasadnia Montesąuieu wyłącznie „racją wysnutą z natury rzeczy”, Vattel zarówno „dowolnym” prawem narodów, jak prawem naturalnym, Bynkershoek tylko dowodami z praktyki.

Nie mają najmniejszych wątpliwości i dwaj najpóźniejsi z rozpatrywanych auto-_rów. Dla Rćala „przywilej ambasadora jest taki, że żadne przestępstwo nie może uzasadnić jurysdykcji nad nim”¹⁴. A Martens, podsumowując dorobek całego wieku oświecenia, stwierdza, że wszędzie w Europie poseł korzysta w sprawach karnych z immunitetu nieograniczonego⁶⁴.

Jest wysoce charakterystyczne, że zastrzeżenia wobec immunitetu w sprawach karnych zgłaszali przede wszystkim autorzy, opierający się bądź na przykładach antycznych i prawie rzymskim, bądź na rozumowaniu abstrakcyjnym. Ci natomiast, którzy sięgali do praktyki niedawnej lub współczesnej, na ogół się nie wahali. Jakaż więc była ta praktyka?

\

1

⁴⁴ Brunus, 4, IV (160 n.).

⁴³ Warszewicki, 95 n. ⁴⁶ Tamże, 41.

⁴⁷ Kirchner, II, I, §§ 142-143. Kategoryczne wypowiedzi tego autora na temat immunitetu posła w pozostałym za to zakresie: §§ 140, 157 n., 218 n.

⁴* Krośnicki poświęca temu zagadnieniu aż kilka tez swojej zwięzłej dysertacji; „ita tractartdi sunt uli mermiur" (teza 54) i mogą korzystać co najwyżej z prawa łaski.

⁴⁹ „... przestaje być posłem, kto zaczyna być zdrajcą” — Fredro SF, 143.

2

   Gentilis, II, 18. Wywody jego są zresztą niejasne i nie wolne od sprzeczności (por. II, 11, 18, 19, 20, passim). Bardzo krytycznie osądza go też np. Adair, 17 n.

3

   Pasąuale, LXX1V-LXXV.

4

⁵³ Pufendorf, n, m (157 n.); Wolff, IX, § 1060 n.

5

Moser, HI, XXV, § 8; XXIV, passim, zwłaszcza § 14.    ⁵⁴ Wyrwicz, 678 n.

6

Ayrault OFT, §§ 13, 15, 19.    ⁷ Grocjusz, II, XVIII, kw. IV.

7

⁹⁷    Zufiiga, l f. 29*.

8

⁹⁸    Zouche. II, IV, kw. 26; SQVN, passim.

9

⁹⁹    Tak Rachel, §§ LVII-LVin; Bynkershoek, XVn-XVHI; Callićres, II, 151 n.; Rćal, 215 n.

10

⁶⁰    Wyjątki to Tcxtor i Moser. Adair, 32 n. cytuje nadto opinię angielskiego prawnika Matthcw

11

Hale (k. XVH w.).    j

12

   Wicąuefort, I, XXVII (471 n.); częściowo też XXIX.

13

   Bynkershoek, jw.; Montesąuieu, XXVI, 21; Vattel, IV, VII, § 92.

14

   Rćal, 185; podobnie 241.    ⁶⁴ (G. F.) Martens PDG, VH, § 189.