Obraz013

Realizacja tego postulatu opiera się na założeniu, że pracownik socjalny pracując w danym środowisku pozostaje jedną z lepiej zorientowanych osób w zakresie problemów, potrzeb i oczekiwań społeczności lokalnej.

Przedstawiony katalog zadań określa powinności pracownika socjalnego i wskazuje na wieloraki, zróżnicowany charakter tej profesji. W obliczu wyzwań, jakie stawiane są przed pracownikami socjalnymi, zrozumiałe i oczywiste jest twierdzenie o potrzebie korzystania przez nich z dorobku wielu dziedzin oraz dyscyplin naukowych, w tym przede wszystkim z pedagogiki społecznej, psychologii, socjologii, prawa, medycyny, polityki społecznej i innych. Praca socjalna jawi się więc jako dyscyplina pogranicza integrująca dorobek poszczególnych nauk społecznych.

Oprócz postulatów dotyczących wiedzy i umiejętności pracowników socjalnych w literaturze przedmiotu zwraca się także uwagę na ich postawę oraz zachowania. Obok szerokiej wiedzy o człowieku i środowisku, a także umiejętności prospołecznych i praktycznej znajomości różnorodnych metod, technik oraz narzędzi znajdujących zastosowanie w pracy z podopiecznymi, podkreśla się wartość odpowiedniej postawy etycznej oraz szczególne predyspozycje osobowościowe adeptów tego zawodu [por. Olubiński 1996, s. 4-5]. Wśród tych ostatnich A. Olubiński wymienia za Comptonem i Gala-wayem sz;eść kluczowych cech predysponujących pracownika socjalnego do skutecznego pełnienia przypisanych mu funkcji. Są to:

1)    Radość życia: dojrzewanie, życie, rozwój. Akceptacja zmiany: uznanie że wszyscy ludzie, i on sam, stale muszą radzić sobie z problemami.

2)    Brak konformizmu, twórczość, otwartość, chłonność umysłu. Uznanie, że większość rozwiązań w życiu ma charakter tymczasowy.

3)    Samoświadomość, autentyczność, samowiedza, szacunek dla samego siebie, wiara w siebie.

4)    Pragnienie zwiększania u ludzi swobody wyboru i kontroli nad własnym życiem.

5)    Odwaga mówienia podopiecznym o realnych aspektach ich problemów, odwaga podejmowania ryzyka niepowodzenia w realizacji celów pracy socjalnej, odważne próby radzenia sobie z sytuacjami nieprzewidywalnymi, odwaga konfrontacji z krytyką i oskarżeniami.

6)    Wrażliwość na uczucia, wątpliwości, lęki i wzruszenie emocjonalne podopiecznego [ibid.].

Przedstawione postulaty dotyczące umiejętności i wymaganych predyspozycji osobowościowych oraz jednoznacznej postawy etycznej ściśle powiązane są z potrzebą podejmowania i sprostania przez pracowników socjalnych określonym rolom zawodowym.

Problematyka ról zawodowych pracowników socjalnych stanowiła przedmiot zainteresowania wielu autorów, którzy tworzyli własne klasyfikacje w oparciu o różnorodne kryteria stanowiące podstawę przyjęcia odmiennych typologii³. Z rodzimych badaczy kwestie te podnosili m.in. T. Kaźmierczak i M. Łuczyńska. Wymienieni Autorzy, wzorem L. Lister, podstawą wyróżnionych ról uczynili cztery kategorie wiążące ze sobą poszczególne formy ąjctywnpśęi pracowników socjalnych, tj. system rozwoju zasobów instytucji (planista, badacz, kreator), system utrzymywania sprawności organizacyjnej (administrator, konsultant, superwizor, nauczyciel/trener, kierowiuk/ezłonek zespołu), system wiązania klienta z zasobami (adwokat, arbiter, pośrednik, 7Hfzadzaiacy przypadkiem,, mediator, negocjator, odsyłający do właściwych. źródeLpomocy) oraz bezpośrednia interwencja (terapeuta pracujący z jednostka. grupą, doradca rodzinny) [por. Kaźmierczak, Łuczyńska 1998, s. 86-87].

Inne podejście do analizy ról pełnionych przez pracowników socjalnych przedstawił R. Dolgoff, który przypisuje je konkretnym celom, wyznaczanym przez charakter podejmowanych działań i interwencji, gdzie podstawą ich wyboru jest specyficzna sytuacja klienta i jego potrzeby [ibid., s. 90].

Istnienie określonych ról zawodowych w sposób bezpośredni zdeterminowane jest także szczegółowymi zadaniami jakie stawiane są pracownikom socjalnym. Wynikają one bezpośrednio ze szczegółowych celów pracy socjalnej, które R. Gierszewska formułuje w postaci poniższych propozycji:

•    zapewnienie podstawowych warunków życia tym, którzy są ich pozbawieni, czyli cel ratowniczy (np. udzielenie schronienia osobom bezdomnym);

♦    zaspokajanie potrzeb, które nie mogą być realizowane samodzielnie lub w ramach innych instytucji, czyli cel kompensacyjny (np. przyznanie

#    zasiłku stałego rodzinie, w której utrzymujący żonę i dzieci mąż - głowa rodziny - nie jest zdolny do pracy z powodu trwałego inwalidztwa);

•    minimalizowanie negatywnego wpływu tych czynników, które nie mogą ,«* być zmienione lub usunięte, czyli cel protekcyjny (np. w wyżej wymie-. $•, nionej rodzinie praca socjalna, której celem jest trening w zakresie radzenia sobie z problemami życia codziennego);

. • osiągnięcie bardziej satysfakcjonującego poziomu i jakości życia poprzez wspomaganie w rozwiązywaniu problemów, w pokonywaniu trudności, czyli cel promocyjny;.

£ wzmacnianie zdolności grup i społeczności lokalnych do samodzielnego v ; rozwoju i rozwiązywania własnych problemów (np. zainicjowanie funk-'$,■ cjonowania grup samopomocowych rozwiązujących problemy osób nie-

25