Obraz75

Itede wszystkim więc w dbłne przedmiotowym coraz szerzej ir^zg)^ ulu się możfcwie bogaty i wielostroRBjf materiał niezbędny dla ksaai.1 towmia całe) osobowości wychowanków, a więc umożliwiający poznanie ize-1 czywśnści przez oparissr-s- mir odpowiednio wyselekcjonowanej wiedzy o niej — 5 za pośrednictwem reproduktywnego i produktywnego myślenia, dalej — umodu wycy zmienianie rzeczywistości przez coraz bardziej samodzaelfl dnabAność.

Po drwić, ptit^ otrzymuje systematyzację strukturalną, przy' czym związki logiczne i przyczynowo-skutkowe grają rolę nie mniej ważną niż związki czasowo-przesmouK. Materiał taki sprzyja pracy myśli, aktywizuje' wyobraźnię i intuicję, jednocześnie stwarza fundament dla ciągłego narastania wiedzy, opanej aa układach i strukturach podstawowych dla danqj dziedziny rzeczywistości i jej poznania. Czynnikiem łączącym różne struktura jest naw sfer. zarówno wewnątrz-, jak i międzyprzednńotowy. Tym więc treściom. tj_ faktom, pojęciom, prawom i teoriom, przyznaje się w programie ważniejsze miejsce, które partycypują w różnych działach danego przedmiotw a jeszcze wlnń j rr — transferującym poza jego obręb.

PO trzecie, zwraca się coraz baczniejszą uwagę na związki między przedmiotami. Najprostszym ich przejawem jest korelacja czasowa, oparta na założenia, że nauczanie pewnych działów danego przedmiotu synchronizuje się z nauczaniem jakichś działów innego przedmiotu, np. opanowanie pojęcia skah i planu na lekcjach matematyki następuje wcześniej niż wykonywanie pfam miejscowości na lekcji geografii. Znacznie ważniejsza jest jednak korelacja przyczynowo-skutkowa, uwarunkowana tym. że gruntowniejsze poznanie jakichś zjawisk, stanowiących treść danego przedmiotu, wymaga poznania ich

przy czyn bądź skutków, które rozpatruje się w ramach innego przedmiotu. Tak np. poznanie w ramach biologu procesów fizjologicznych, zachodzących w żywym organizmie, wymaga także wykorzystania wiadomości z zakresu chemia bądź fizyki. Takie obserwowanie przez młodzież szkolną związków między przedmiotami, szczególnie dostępne w przypadku stosowania metod probiernia wycb. kiedy jest w stanie sama je odkrywać, ma dużą wartość kształcąca Sprzyja również umacnianiu się w jej świadomości pojęć, poglądów i przekonam o związkach i zależnościach między rzeczami i zdarzeniami, o podstawowych prawidłowościach i prawach rządzących rzeczywistością przyrodniczą i spefl ieczną. Temu samemu służy idea „pogranicza'* (Kwieciński. Witkowski. 1990)2

Charakterystyka przedmiotów nauczania szkolnego

Dopóki główną osnowę treści kształcenia szkolnego stanowią różne przedmioty nauczania. rozpatrywanie ich zawartości i znaczenia jest celowe w podręcznikach dydaktyki ogólnej. Analiza tej zawartości ma na celu zwrócenie uwagi na jej szczególnie ważne elementy, jak leź na to. za pośrednictwem jakich elementów można wpływać na zmiany w osobowości wychowanków. Szczegółowa konfiguracja treści programowych, ich ujęcie w logiczne ciągi, problemy czy struktury, należy do zadań dydaktyki przedmiotowej i — w równej mierze — do nauczyciela w jego codziennej pracy. Tutaj każdy przedmiot nauczania

interesuje nas przede wszystkim jako element całości szeroko rozumianego programu kształcenia.

Rozpatrywana od strony formalnej treść kształcenia przyjmuje postać piano nauczania. Plan nauczania jest wykazem przedmiotów nauczanych w szkole danego typu, z wyszczególnieniem rodzajów zajęć i liczby godzin na me przeznaczonych w poszczególnych lalach nauki. Ustalanie planów nanfTanb należy zazwyczaj do kompetencji resortów oświaty lob ich placówek naukowych, choć jest to również zadanie każdek twórczej szkoły. Na podstawie obowiązujących planów nauczania opracowuje się programy nauczania i podręczniki szkolne, a w szkołach plany lekcji dla poszczególnych kia*.

W planie nauczania wyodrębnia się kilka grap przedmiotów, które cechuje jakieś pokrewieństwo. Tak więc grapa przedmiotów humanistyczno-spolecznycb obejmuje język ojczysty, języki obce. literaturę piękną, historię, geografię gospodarczą i wychowanie obywatelskie. Do grapy przedmiotów matematyczno-przyrodniczych zalicza się matematykę, która jednak dość wyraźnie różni się od innych przedmiotów tej grupy , fizykę, astronomię, chemię, geografię fizyczną, higienę oraz biologię, a w jej obrębie — botanikę, zoologię, naukę o człowieku i teorię ewolucji. Trzecią, raniej już zintegrowaną grupę .stanowią takie przedmioty, jak zajęcia techniczne, plastyka, muzyka i wychowanie zdrowotne. Taka a nie inna kolejność charaktery styk poszczególnych przedmiotów nie oznacza bynajmniej, że jedne z nich są bardziej a inne mniej ważne dla wszechstronnego rozwoju osobowości wychowanków szkoły.

Język ojczysty

Język, podstawowy środek porozumiewania się ludzi, jest też głównym czynnikiem umożliwiającym formowanie stosunków międzyludzkich. Będąc wytworem społeczności językowej (narodowej), język rozwija się i udoskonala przede wszystkim jako swoiste narzędzie działania społecznego. Funkcję tę pełni dzięki temu, że poszczególne nasze wypowiedzi wywołują lub mają na celu wywołanie spodziewanych reakcji u innych łudzi.

Z postulatów nowego językoznawstw a, które wywiera coraz większy wpływ na dydaktykę, wynika potrzeba szerszego uwzględniania w szkole języka mówionego. Skoro język jest narzędziem porozumiewania się i współdziałania łudzi ze sobą. to i jego nauka jest skuteczniejsza wtedy, gdy się ją wiąże z sytuacjami życia codziennego. Praca nauczyciela nad formą żywego, codziennego języka uczniów bardziej ich przygotowuje do analizowania zjawisk językowych i do nadawania wypowiedziom własnym odpowiedniej formy językowej, niż studiowanie średniowiecznych wierszy czy powierzchowne „opracowy wanie** tekstów literackich. Oczywiście do ćwiczeń lego rodzaju przydatny jest także tekst literacki, ale raczej jako demonstracja różnorodności wyrażania jakichś treści i pewnej doskonałości ujęcia językowego.

Doskonalenie sprawności gramatycznej czy wsadkidi ipnwności językowych *** wyrastać z żywej mowy. 3 nic z teoretycznych, narzucanych dzieciom przesłanek Dlatego też żywa mowa dominuje nad teorią języka na stutNu elementarnym szkoły, a w pewwey mierze i n szczeblu drugim Sprawności językowe o charakterze nader ndżmeowamm nabywa młodzież przez mowie-

109