s 58 59

Z logo, że dzieci spostrzegają przede wszystkim nic cocliy przedmiotów, lecz działanie, wynika wskazówka: nie przeładowywać wierszy przymiotnikami. Wiersze pełne epitetów są odpowiednie nie dla małych, lec/ dla starszych dzieci. I pilet wypływa / dokładnej znajomości przedmiotów, stanowi więc rezultat skupienia i wnikliwości postawy psycldc/nej całkowicie niedostępnej dla małych dzieci. Dziecko interesuje się w literaturze tylko akcją, szybkim następstwem zdarzeń. A więc jak najwięcej czasowników, jak najmniej przymiotników.

Skoro prawie cala działalność małych dzieci sprowadza się do zabawy i ma jej postać, także i wiersze powinny nadawać się do zabawy. Nie jest to oczywiście ,,przykazanie" obowiązujące zawsze, są bowiem świetne wiersze dla dzieci nie mające nic z zabawy, należy jednak pamiętać, żc z niej wyrosły prawie wszystkie ludowe wierszyki dla dzieci, od ..kosi, kosi łapci" począwszy. Czwkowski nadmienia, że ten właśnie moment uwzględnił w swoim Trle/onie lub Limpopo. W związku z tym autor zauważa, że najwłaściwszym rytmem w wierszach dla dzieci jest trochej, jako rytm żywy. „skaczący".

Z „przepisów" tych wynika, że wiersze dla dzieci trzeba pisać w jaki? zupełnie osobliwy sposób inaczej niż dla dorosłych i że trzeba Jc mierzyć specjalną miarą. Nie każdy utalentowany poeta umie pisać dla dzieci. Nie znaczy to jednak, źe poeta, spełniając wymagania Swych małych czytelników, ma prawo lekceważyć wymagania, które stawiamy poezji dla dorosłych. Nie, czysto literackie wartości wierszy dla dzieci powinny być oceniane na podstawie tych samych kryteriów, które służą do oceny wartości wierszy w ogóle. Poziom artyzmu i techniki pisarskiej wierszy dla dzieci powinien dorównywać poziomowi poezji dla dorosłych. Literatura dla dzieci musi być przede wszystkim literaturą, nie może się zdarzyć, aby zle wiersze były dobre dla dzieci.

Jednak tworząc wiersze dla dzieci, trzeba nie tylko przystosowywać się do psychiki dziecięcej, ale należy również przygotowywać dziecko do „do-rosłych" wra/en i przeżyć. Oczywiście, należy to robić bardzo ostrożnie, nic gwałcąc natury dziecka. Jeśli jednak nie będziemy wcale tego robić, musimy zrezygnować z roli wychowawców. Wprowadzając coraz większe trudności do semantyki, poetyki i strofikł, przygotowujemy małych czytelników do rozumienia klasyków. I to właśnie jest wychowanie poetyckie.

Ito/WAżauin (.'żukowskiego są pierwszą próbą ustalenia, jakim warunkom powinna odpowiadać poezja dla dzieci. Pisarz ten, lubiący słuchać mowy malców, tak jak się lubi słuchać świergotu ptaków lub patrzeć na kwiaty, dobrze wnikną! w psychikę dziecka i nie siląc się na systematyczność w sposób twórczy i płodny wskazał drogi dalszych badań.

Lecz nawet obecnie, nie rozporządzając jeszcze planowo zgromadzonym materiałem naukowym, możemy powiedzieć, że spostrzeżenia poety, charakteryzując trafnie pewien typ wierszy odpowiadających dzieciom, nie ujmują jednak całego zagadnienia. Dziecko jest nic tylko istotą oddaną działaniu i ruchowi, lubiącą skakać, pląsać i śpiewać, lecz istotą, która lubi czasem siedzieć cicho, zasłuchana w baśń czy poezję, pełna milczącej kontemplacji piękna, która umie przeżywać opis, nastrój, wzruszenie, współczucie, I dlatego różnorodność środków, którymi można przemówić do dziecka, jest ogromna I Irmino ustalić, jakiej formie należy przyznać pierwszeństwo. Nigdy analiza Jednego utworu ani pewnego typu utworów nie może prowadzić do wniosku, >e (ylko tak właśnie należy pisać dla dzieci. Porm pisania jest wiele, zależnie od indywidualności pisarza, zależnie od tego, co pragnie on dziecku przekazać. „Sądzę, że istota sprawy nie leży w respektowaniu czy nicrespektowanlu formalnych wymagań Czukowskiego pisała Januszewska lecz mieści się w jego prostym, a zawsze tajemniczym zdaniu, że piszący dla dzieci musi być poetą".

Jednak wiele z tego. co pisze Czukowski, wydaje się uderzająco trafne ule tylko w stosunku do dużej ilości wierszy ,.zabawowych" dla młodszych dzieci, lecz i w stosunku do wielu wierszy o tematyce szerszej, upartych, Jak mówi poeta o swym Telt/onic i Urn po po, na osnowie żwawych, szybkich I /mleimych urbanistycznych rytmów ulicy, na rytmie pracy fabryk i maszyn.

Wraz / przemianami historycznymi, wraz / postępem technicznym Wdarła się do poezji dla dzieci nowa tematyka, nie znana dawniej literaturze tll.i najmłodszych. Tematyka ta szukała nowych form i podobnie jak poezja dla dorosłych znalazła je w dynamice i zmienności rytmu, dobr/c wyrażającej rozmach nowych treści.

Praca i jej wytwory, maszyna, przekształcanie warunków bytu. opanowywanie przyrody przez człowieka oto tematyka wielu współczesnych wier-i /y dla dzieci. Znajdujemy ją w wierszach poetów radzieckich, począwszy od Majakowskiego do Marszaka i Michułkowa. I w naszej poezji występują Ir same tematy, dźwięczą podobne rytmy, rozsadza je ta sama dynamika, lip, w wierszach Kicrsta o maszynach, w niektórych utworach Grodzieńskiej, w książce Niżyńskiego o ujarzmieniu Soły górskiej rzeki, a przede wszystkim w lokomotywie Tuwima, lokomotywa ten poemat o maszynie, ruchu, pędzie trafia do wszystkich. Nie ma dziecka, któro hy nie bytu nim zachwycone. Lokomotywa stanowi „wspólny mianownik" upodobań małych czytelników i jest niewątpliwie tym, co nowe we współczesnej poezji dla dzieci.

Oprócz tych utworów jest wiele innych, które trafiają do dzieci, chociaż operują innymi śiodkami i przynoszą im inne treści.

Nasza epoka, epoka wielkich zmian historycznych, wniosła do poezji litycznej nowe motywy. Walka o pokój, braterstwo narodów stają się tematem poezji dla dzieci, choć nie zawsze piękno ujęcia odpowiada pięknu wyraża-ttych idei. Najchętniej nasza liryka dla dzieci mówi w dalszym ciągu o pięknie pi/yrody i przeżyciach dziecka towarzyszących wzrastaniu i poznawaniu świata.

.Mamy w naszym skarbcu poezji dla dzieci twórczość Marii Konopnickiej, pod ki, klórej zasług wobec naszej literatury dla dzieci nigdy dość nic da się podkreślić. Konopnicka ukazała dziecku świat i sama wniknęła w świat dziecka. Wiele jej wierszy to skoczne piosenki, nadające się jako wtór do hasania i pląsów, wiele z nich — to opisy piękna i urody ojczystej ziemi, to momenty za-