Obraz92

JSiejednokrotnie pożytywne motywy uczenia się mogą być efektem 1 dobrze przeprowadzonej lekcji każdego przedmiotu. Zwraca na to uwagę litera- 'ł, tura dydaktyczna, zwłaszcza traktująca o rozwiązywaniu problemów na lekcji, 1 o związanych z tym przeżyciach poznawczych czy o pracy grupowej. Istotnym momentem problemowego uczenia się jest tworzenie sytuacji problemowych, które są w stanie wyzwalać chęć pokonywania trudnościTIMomentem najsilniej wpływającym na rozwój pożądanych motywów i zainteresowań jest samo rozwiązanie problemu przez ucznia, a jeszcze bardziej — przez grupę uczniów. Ponadto duży wpływ może mieć urozmaicanie metod pracy, stosowanie bogatej: skali środków dydaktycznych, wprowadzanie różnych postaci pracy I grupowej i wiązanie nauki szkolnej z życiem. Stosowanie tych i innych sposobów pobudzania i utrwalania motywacji uczniów przynosi podwójną korzyść: lepsze wyniki nauczania i zwiększoną ochotę do pracy, czyniącą naukę a szkolną zajęciem godnym wysiłku.

Poznawanie nowych faktów

Nowe dla siebie rzeczy i zdarzenia uczniowie poznają w ciągu długo* trwającego procesu, na który składa się wiele różnych czynności: od zmy s ło-Bfcwego ich ogarnięcia poprzez poznanie abstrakcyjne do praktyczna nych zastosowań tego poznania.

Poznanie zmysłowe rzeczy i zdarzeń najlepiej spełnia swą rolę* gdy:

-    opiera się na dobrze zorganizowanej obserwacji lub na działaniu praktycznym,

-    przygotowuje uczniów do uogólnian ia, czyli stwarza grunt do opanowjS wania pojęć i sądów ogólnych,

-    wymaga własnej akty wności i samodzielności uczniów.

Pierwsze zetknięcie ucznia z nowym obiektem poznania to ważny moment _:

każdej lekcji, każdego zajęcia dydaktycznego, wymaga zatem dobrego przygotują wania przez nauczyciela. Nowe dla siebie rzeczy i zdarzenia uczniowie mogą poznać w trojaki sposób:

1)    poprzez „oryginalne spotkanie”, czyli bezpośrednie zetknięcie się z nimi, np. widząc dane obiekty, śledząc przebieg jakichś procesów, przekształcając jakieś przedmioty lub wytwarzając nowe, czytając oryginalne dzielą^ literackie, słuchając utworów muzycznych;

2)    za pomocą mniej lub bardziej zbliżonych do rzeczywistości środków zastępczych, np. modeli, obrazów, rysunków, schematów;

3)    za pomocą słowa mówionego lub drukowanego.

Stosując którykolwiek z tych sposobów zaznajamiania się uczniów z nowym materiałem, nauczyciel może się kierować zarówno tym, czy ten sposób jest konieczny z punktu widzenia rozwoju, uczniów, właściwości materiału dydaktycznego oraz wymagań teoriopoznawczych, jak i tym, czy jest możliwy ze względu na położenie szkoły oraz wyposażenie w środki dydaktyczne.

Samo wprowadzenie obserwacji na lekcji nie przesądza jeszcze tego, jakie efekty ona przyniesie. Decyduje o tym dopiero należyte zorganizowanie i wyko-

rzystanie obserwacji. Różnica ta ujawni się wyraźniej, gdy odróżnimy spostrzeganie od obserwacji.

fSpostrzeganie polega na tym, że patrząc na różne przedmioty, uczeń zauważa, co się mu „rzuca w oczy^Tyego rodzaju spostrzeganiem zadowala się nauczyciel, gdy np. pokazując uczniom obraz, poleca mówić, „co się podoba?”. Prawdopodobnie chodzi mu w tym przypadku o to jedynie, aby zasadzie poglądowości uczynić zadość przez samo wprowadzenie oglądania czegoś na lekcji. Jednakże przedmiot oglądany staje się wówczas tylko przedmiotem chwilowego zainteresowania ucznia czy klasy, ale nie przedmiotem poznania.

Tak zorganizowane spostrzeganie ma znikomą wartość. Przede wszystkim jest ono nieekonomiczne. „Pokaz” nie spełnia tu swej roli, nie służy bowiem wyodrębnianiu przez uczniów ważnych cech rzeczy lub zdarzeń. Takie spostrzeganie nie pobudza procesów myślowych, nie wymaga też wysiłku ze strony ucznia, nie staje on tu bowiem przed koniecznością znalezienia odpowiedzi na pytanie, które go interesuje.

[Obserwacja tym się różni od spostrzegania, że pozwala dochodzić do sądów spostrzeżeniowych, mających dać odpowiedź na postawione pytanie (Ajdukiewicz, 1938, Bronowski, 1978)1W toku zwykłego spostrzegania uczeń też dochodzi do pewnych sądów, które przed klasą wypowiada, lecz treść tych sądów stanowi tylko to, co na „pierwszy rzut oka” zauważa. Wnikliwą, dobrze zorganizowaną obserwację poprzedza się zwykle przygotowaniem przed lekcją wszystkich pomocy naukowych, potrzebnych do zajęć laboratoryjnych lub pokazu JjPrzed rozpoczęciem obserwacji nauczyciel lub uczeń formułuje zagadnienie i cel obserwacji, a następnie instrukcję w sprawie jej przeprowadzenia^

W toku obserwacji uczniowie wypowiadają się na temat tego. co spostrzegli. Kierunek ich wypowiedzi podporządkowany jest pytaniu postawionemu przed obserwacją. Ponieważ odpowiedź ta wymaga pewnego wysiłku uczniów pracujących indywidualnie bądź w grupach, nauczyciel przewiduje odpowiedni czas na nią. nie przynagla więc zbytnio do niej. a zwłaszcza do formułowania ostatecznych wniosków i uogólnień - jako odpowiedzi na postawione przed obserwacją pytanie. Umożliwia przez to przyczynowe powiązanie zaobserwowanych faktów i przygotowanie samodzielnej odpowiedzi.

[>Drugi sposób poznawania rzeczywistości również opiera się na obserwacji. Ze względu na jej przedmiot różni się jednak od pierwszego. [Różnice są stosunkowo niewielkie, gdy przedmiotem obserwacji są obrazy i modele rzeczywistości, w jednym i drugim bowiem przypadku zadaniem uczniów jest wyodrębnienie w przedmiocie obserwowanym czy skopiowanym w formie przestrzennej lub płaskiej - jego podstawowych składników i związków między nimi. a z kolei dokonanie uogólnień. Jedyne różnice to „oryginalność” przedmiotu i tło - faktyczne lub sztuczne — na którym się on pojawia w klasie. Nie są to jednakże różnice błahe.

Inaczej jest z obserwacją map, diagramów, schematów, modeli matematycznych oraz. im podobnych środków, gdyż przedstawiają one rzeczywistość w sposób uogólniony, posługując się znakami graficznymi i słownymi. Tu uwaga ucznia koncentruje się nie na cechach zewnętrznych

143