Obraz�4

Rozdział V

PROCES NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ

Mówiliśmy już, że uczenie się może przebiegać w postaci zarówno j pojedynczych ąklÓMi-— okazjonalnych lub zamierzonych — jak i ich zbioru; tzn. świadomie wy woŁanfigoiprocesu. To samo dotyczy nauczania, które -^jak pamiętamy — polega j2ąJdęxOJ^aBm„hądź-.pojedyaęzymi ; aktami, bądź procesem uczenia, się. Podobnie jest, gdy wchodzą w grę ściśle ze sobą powiązane czynności nauczania-uczenia się. Mogą one wówczas występować jako, odrębne dwuczłonowejikl.v--nie_-powiązane z innymi, aktami nauczania-uczenia sięT~albo też tworzyć łańcuchy warunkujących się wzajemnie czynności, przybierając postać procesu nauczania-uczenia się. Wynika stąd, że proces ten obejmuje wiele podporządkowanych wspólnemu celowi par aktów nauczania-uczenia się (czynność nauczyciela — czynność ucznia), a nawet ich zbiorów (czynności nauczyciela — czynności uczniów). Są to na ogół takie czynności, iak — po stronie uczniów — słuchanie opowiadań-czy-wykładów^-lektura podręczników, obserwowanie różnorakich rzeczy i zjawisk^sporządzanie notatek, odpowiadanie na pytania_T-rozwiązywanie zadań, wykonywanie ćwiczeń, eksperymentowanie, formułowanie i rozwiązywanie problemów itp., a po stronie- nauczyciela — wykład, opowiadanie, odpytywanie, demonstrowanie, kontrolowanie, ocenianie, formułowanie i stawianie - zadańwyjaśnianie itd.

Tak rozumiany proces nauczania-uczenia się charakteryzuje się

tym, że:    "    ------_

składa się z mniej lub bardziej rozbudowanych zbiorów czynności (aktów) nauczania-uczenia się;

/^uczenie się jest ściśle sprzężone z nauczaniem, co powoduje, że czynności uczenia się, będąc inspirowane i oceniane przez nauczyciela, równocześnie same modyfikują jego postępowanie;

*    w przeciwieństwie do jednorazowych aktów, proces nauczania-uczenia się jest systematyczny, zamierzony i długotrwały;

*    zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów, postulowanych przez programy nauczania.

W_ .wyniku procesu nauczania-uczenia się uczniowie, pracując pod kierunkiem nauczyciela, osiągają w mniejszym lub większym stopniu cele kształcenia wyznaczone przez program, tzn. zdobywają wiadomości, umiejętności i nawyki, przyswajają sobie określone^-’poglądy, przekonania i postawy, rozwijają zainteresowania i zdolności poznawcze oraz wdrażają się do samokształcenia. Osiągnięcie tych celów zależy nie tylko od jakości samego procesu nauczania-uczenia się, lecz również od wielu innych czynników, przede wszystkim od wieku uczniów, z którym wiąże się poziom ich psychofizycznego rozwoju, a także od jakości pracy szkoły i jej współpracy z rodzicami dzieci i młodzieży.

Rozpoczęcie nauki szkolnej przez dzieci 6-^7-letnie zmienia w istotny sposób ich dotychczasowy tryb życia; uczenie się staje się w ich życiu czynnością najważniejszą, wzrasta rola wychowawcza osób spoza kręgu rodzinnego, głównie nauczycieli, rozwijają się zainteresowania poznawcze, aczkolwiek dominuje tendencja do naśladownictwa i uczenia się pamięciowego, przede wszystkim poprzez wielokrotne powtarzanie określonych zwrotów językowych i czynności. Za udowodnioną na podstawie rozległych badań empirycznych można przy tym przyjąć tezę, że od jakości pracy dydaktyczno-wychowawczej w najniższych klasach szkoły zależy nie tylko przezwyciężenie owej tendencji do naśladownictwa i uczenia się pamięciowego, a więc pełny rozwój intelektualny dzieci, lecz również ich rozwój emocjonalny, wyrażający się m.in. w nastawieniu do szkoły, do poszczególnych przedmiotów nauczania oraz do siebie samych jako uczniów. To zaś nastawienie rzutuje na dalsze losy szkolne dzieci, a niejednokrotnie wręcz o nich przesądza (por. Bloom, 1976, s. 147; oraz Noddings, 1992, s. 99-100). Należy zatem zmierzać do tego, aby proces nauczania-uczenia się miał zawsze charakter wychowujący, aby służył zarówno intelektualnemu, jak wolicjonalnemu i emocjonalnemu rozwojowi uczniów.

Poczynając od 10-11 roku życia uczniowie w coraz większym stopniu zdobywają różnorakie wiadomości i umiejętności także poza szkolą, głównie dzięki środkom masowego przekazu i rozszerzającym się stopniowo kontaktom z rówieśnikami. Pojawia się i rozwija zdolność do myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego, wzrasta zakres wiedzy zdobywanej w drodze samodzielnego wysiłku poznawczego, a próby przyczynowo-skutkowego wyjaśniania obserwowanych rzeczy i zjawisk stają się coraz liczniejsze i bardziej pogłębione. Równocześnie jednak tendencja do uczenia się pamięciowego, nie korygowana w porę przez nauczycieli, nadal może rzutować na wszechstronny rozwój intelektualny uczniów, a zwłaszcza na ich umiejętność samodzielnego, krytycznego myślenia.