szanowania przyjętych norm. umożliwia współdziałanie, sprzyja nspołeczniepji^ prayzw^czaja, zarówno do wygrywania, jak i przegry wania. W obrębie dydaktyki ogólnej interesują nas głównie zabawy jako gry dydaktyczne. Chodzi tu o zabawy inscenizacyjne, gry symulacyjne, gry logiczne, których przykładem może być sześcian Rubika. Nieco bliżej zajmiemy się dwiema odmianami gier dydaktycznych.
Zabawy inscenizacyjne, zwane też metodą inscenizacji, polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem jest więc w tej metodzie odtwarzanie przez ucznia zachowań jakiejś postaci, wcieleńję się niejako w nią, przyjęcie najńebie jej^,roli”. Może to być rola osoby rzeczywistej, kiedyś lub obecnie żyjącej, lub rola postaci wymyślonej. Granie tej czy innej roli oznacza podporządkowanie się systemowi reguł funkcjonujących w obrębie tych struktur życia społecznego, w jakich ta postać funkcjonowała lub mogłaby funkcjonować.
Inscenizacje o charakterze realnym nadają się do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi, funkejonowania instytucji i organizacji. I n scen i zacje o zabarwieniu f i kcyj ny m szczególnie często stosufe się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia. Ich pierwsze przejawy kojarzą się nam z zabawami tematycznymi (w granie roli), w najdojrzalszej zaś postaci jest to już teatr w swoich bogatych odmianach, poczynając od happeningu, a kończąc na dramie lub wręcz na dramaturgii specyficznej, jak np. w teatrze Grotowskiego czy Kantora. Bardzo często inscenizacją posługuje się pedagog bądź psycholog w celach terapeutycznych10.
Istota działania terapeutycznego polega na tym, aby jakiś stan zachowań (uczuć, postaw), który jest w uczniach, doprowadzić poprzez podmiotowe ich działania. do s.tanu, który ma być, a więc, który jest pożądany. Wzór takiej sekwencji uczenia się, które ma doprowadzić do osiągnięcia stanu docelowego, przedstawia rys. 5.
Metodę inscenizacji stosuje się w grupach liczących od 10 do 15 osób, w szkole często grupy są większe. Jest ważne, aby cała grupa pragnęła osiągnąć ten sam wspólny cel. jakim może być zarówno poznanie czegoś, jak i przeżycie czegoś czy udzielenie komuś pomocy terapeutycznej. W tym ostatnim przypadku niezbędny jest zresztą udział specjalnie wykształconego pedagoga-te-rapeuly. Zajęcia mogą się odbywać w ciągu jednego lub więcej seansów, przy czym chodzi o dobrowolne w nich. a nie wymuszone uczestnictwo. Odnosi się to szczególnie do osób biorących bezpośredni udział w inscenizacji. W klasie szkolnej dość często zresztą liczba obserwatorów jest znacznie większa od liczby osób rozgrywanego przez całą klasę „dramatu”.
Gjry„ syrnulacyjne (łac. simulatio = naśladowanie, podobieństwo) polega-ją ną odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji probl omowych, wymagających samodzielnego rozwiązania. Pierwsze gry tego rodzaju, stosowane dawniej tylko w szkołach wojskowych, były symulacjami bitew, następnie zaczęto symulować inne dziedziny życia. Na początku lat sześćdziesiątych naszego stulecia zapanowała w USA, a następnie w krajach zachodnich, swoista moda na stosowanie gier symulacyjnych.
10 W Polsce metodę tę szerzej stosowali Cz. i G. Czapowowic. Opisali ja w dziele Psyclmdrama. Warszaw* 1969. PWN.
[ stan JEST |
stan MA BYĆ | |
• analiza zachowania |
nauczyciel | |
ucznia w stosunku |
i uczeń |
j - określenie pożądanego | |
do celów |
w kontekście |
] zachowania według |
- analiza sytuacji nauczyciela |
społecznym ◄--► |
i wspólnie określonych 1 celów |
A |
porównanie JEST/MA BYĆ |
* |
ł | ||
rozwój sekwencji uczenia się przetwarzającego JEST w MA BYĆ ocena ze zwgtędu na cel. zestawienia i wybór według | ||
* |
i |
A |
i środków/ 1 1 ćwiczeń I |
zachowania nauczyciela |
! innych zmiennych ] 1 procesu |
'A |
Y |
X |
realizacja sekwencji uczenia się
analiza efektów (przed, w czasie, po)
Rys. 5. Ramowy wzór rozwoju inscenizacyjno-terapeutycznej sekwencji uczenia się
Dla lepszego zrozumienia ich zasad powołajmy się na przykład gry symulacyjnej, zrcalizowa-nej w jednej ze szkół amerykańskich na lekcji historii. W tej grze pod nazwa „wielka strategia” chodziło o odtworzenie pewnych działań militarnych z okresu pierwszej wojny światowej.
Dziesięciu grających uczniów reprezentowało szefów dziesięciu państw, które uczestniczyły w tej wojnie. Każdy z nich miał na względzie osiągnięcie celów politycznych swego państwa przy najniższych kosztach militarnych i ekonomicznych. Każdemu uczestnikowi przysługiwało wykonanie dziesięciu ruchów symulujących decyzje strategiczne podejmowane co pół roku—od połowy roku 1914 do końca roku 1918. Ruchy te polegały na zawieraniu lub zrywaniu sojuszów między grającymi, na rozbudowie armii (floty, lotnictwa) oraz na rozpoczynaniu lub zawieraniu własnych działań militarnych, jak również reagowaniu na rozpoczęte przez innych działania. Układem odniesienia była narysowana kredą mapa Europy z 1914 roku. Uczestnicy znali również wszystkie sojusze w momencie rozpoczynania wojny oraz liczbę i rozmieszczenie dywizji lądowych i eskadr morskich
Gra rozpoczęta rano toczyła się aż do wczesnego obiadu. Przed obiadem jednakże poinformowano młodzież, że stworzy jej się warunki powtórzenia gry. Rzecz ciekawa, iż wówczas większość młodych ludzi nie poszła na obiad, lecz udała się do biblioteki, aby dokładniej zaznajomić się z historią pierwszej wojny światowej. Te studia zapewne nieco ochłodziły temperamenty uczestników, gdyż w grze południowej zahamowali działania agresywne, "“ąpjy kompromis w postaci pokojowego rozwikłania konfliktu.
Na tym przykładzie widać, że przedmiotem symulacji jest rzeczywistość (system przedmiotowy), tym razem rzeczywistość pierwszej wojny światowej. Występujący w czasie gry model symulacyjny jest obrazem tej rzeczy wistości. odpowiadającym jej elementom i związkom między nimi. W podanej grze był to model słowny, dość często tworzy się również modele symulacyjne o charakterze matematycznym ~^**~^~*
jakiejś rzeczywistości. Symulacja wydarzenia historycznego nic pretenduje do takiej dokładności, jaka jest możliwa w przypadku zdarzeń współczesnych, np. z dziedziny techniki, ekonomiki czy organizacji pracy, a nawet procesu kształcenia.
267