Obraz66

Wśród wielu innych sprawności ważną rolę spełniają sprawności po-znawczo-badawcze. Ich gama jest bardzo rozległa, sięga od prostych sprawności ruchowych i umiejętności matematycznych poprzez szeroki zakres umiejętności niezbędnych przy poznawaniu różnych zjawisk przyrody i życia społecznego, aż do sprawności charakterystycznych dla samodzielnego i twórczego myślenia oraz sprawności badawczych. Wiele jest również środków technicznych, które w coraz szerszym stopniu wprowadza się do szkoły, gwoli optymalizacji procesów nabywania tych sprawności. W ich skład - obok stosunkowo prostych narzędzi, wykorzystywanych w toku zajęć technicznych czy artystycznych - wchodzi wyposażenie laboratoryjne gabinetów przedmiotowych. szczególnie bogate w nauczaniu takich przedmiotów, jak fizyka, chemia czy biologia, urządzenia symulacyjne i gry dydaktyczne, urządzenia gimnasty-czno-sportowe, komputery' i wiele innych.

Spośród wielu tych środków do najbardziej uniwersalnych należą komputery. im też rokuje się najszersze zastosowanie w przyszłej szkole. Nie tylko zaczynają one sterować procesami uczenia się odpowiednio zaprogramowanego materiału i nawet kreować nową „rzeczywistość”, lecz także ułatwiają selekcję i dobór treści kształcenia, pomagają w zarządzaniu szkołami i całym systemem oświaty oraz umożliwiają tworzenie sieci banków informacji, do której dostęp ułatwia każdemu człowiekowi, uczącemu się zbiorowo lub indywidualnie, nabywanie wiedzy i sprawności, zarówno o charakterze ogólnym, jak zawodowym.

Stosunkowo najbogatsze środki dydaktyczne znajdują zastosowanie w szkolnictwie zawodowym. Jest to całkowicie zrozumiałe, gdyż szkoły te przygotowują do pracy we wszystkich zawodach, obejmują więc ogromną skalę sprawności i działań zawodowych, których wyćwiczenie opiera się na bardzo bogatym wyposażeniu technicznym. Należy do tego dodać, że szkoły zawodowe - jako bezpośrednio związane z różnymi dziedzinami techniki - są szczególnie zainteresowane postępem również w zakresie kształcenia. Środki tu stosowane to przede wszystkim rozległy zestaw urządzeń szkoleniowych oraz narzędzi pracy wykorzystywanych w różnych dziedzinach wytwórczości i usług. Obok nich szkoły zawodowe stosują wszystkie te środki techniczne, które znajdują zastosowanie w kształtowaniu kwalifikacji ogólnych i w zmienianiu rzeczywistości, niezależnie od bezpośrednich potrzeb zawodowych.

Podsumowanie

Przegląd funkcji środków dydaktycznych miał na celu ukazanie niektórych możliwości wprzęgnięcia nowoczesnej techniki do procesu dydaktycznego w celu zwiększenia jego efektów osobotwórczych, jego wpływu na wielostronny rozwój osobowości. Chodziło o to, aby przede wszystkim przeciwstawić się jednostronnemu pojmowaniu funkcji tych środków, aby obalić przekonanie. że służą one tylko „upoglądowieniu” procesu kształcenia, czy też tylko ułatwiają nabycie wiadomości i sprawności.

Koncepcja kształcenia wielostronnego zrywa z tak wąskim rozumieniem sensu ..utechnicznienia” dydaktyki. Opiera się na założeniu, że celem wszelkiej

edukacji jest dokonywanie zmian różnych składników osobowości, zmiany te zaś dokonują się nie przez bierne przyswajanie wiedzy, choćby całkiem „upo-głądowionej”, lecz w drodze wykony wania różnorodnych zadań przez uczący się podmiot. Uczenie się pozbawione tych bogatych środków, którymi jest w stanie posłużyć się nowoczesna dydaktyka, nie zapewnia warunków dla takiej aktywności. Właśnie cztery ukazane funkcje środków dydaktycznych miały zwrócić uwagę na wielkie bogactwo możliwości stwarzania takich sytuacji, w których uczący się może wykonywać różne zadania z pomocą wielu środków. Jedne z tych sytuacji wiążą się z samodzielnym nabywaniem wiedzy, inne z rozwiązywaniem problemów, z grą dydaktyczną, z inscenizacją utworu literackiego i z przeżywaniem jakichś wartości, jeszcze inne z pracami przetwarzającymi otoczenie. |

Im więcej funkcji pełnią środki dydaktyczne w procesie kształcenia, a zwłaszcza takich funkcji, jak pomoc w stwarzaniu sytuacji problemowych, w kształtowaniu życia uczuciowego, postaw i motywacji, w przekształcaniu rzeczywistości, tym ważniejsza jest ich rola w formowaniu całego człowieka. W tym też przede wszystkim widzieć należy humanistyczny sens zastosowania techniki w procesie kształcenia.

Uwagi do samodzielnego studiowania

Na temat techniki dydaktycznej w szkole wyższej manty do dyspozycji kilka prac zbiorowych oraz monografię F. Januszkiewicza Technologia kształcenia w szkolnictwie wyższym (1978). Spośród innych prac w języku polskim do dalszej lektury zaleca się cytowane w rozdziale XIII książki J. Koblewskicj (zwłaszcza 1972 i 1975), L. Leji (1976 i 1978). E. Fleminga i J. Jacoby'ego (1969) oraz E. Berezowskiego i J. Długoszowej (1973). Oryginalne i wartościowe sugestie znakfć można również w pracy A. J. Romiszowskiego The Selection and Use ofTeaching Aids (1968).

Niemniej ważne do zdobycia wiedzy w tej dziedzinie dydaktyki jest nabycie umiejętności obchodzenia się ze środkami dydaktycznymi i wykorzystywanie ich w praktyce kształcenia Najlepsze warunki dla wyrobienia tych umiejętności stwarzają odpowiednie kursy, których organizowanie jest zadaniem uczelni kształcących nauczycieli, jak też ośrodków metodycznych, które zajmują się doskonaleniem kwalifikacji nauczycieli czynnych. Ale i tu. podobnie jak przy nabywaniu wiedzy, najwięcej znaczy własna praca nauczyciela, oparta na samokształceniu i pogłębianiu własnych doświadczeń. W pracy tej wielką pomoc świadczy literatura facbowra.J^agB|MwSM|M| ułatwiającej wykorzystanie w szkole komputerów niech służy książka pt Informatyka w szkole Poradnik dyrektora i nauczyciela. Wrocław 1993, Vulkan.

Zadania

1.    Na czym polega związek między naukową organizacją procesu kształcenia a środkami dydaktycznymi?

2.    Jakie czynniki należy brać pod uwagę przy klasyfikacji środków dydaktycznych?

3.    Porównaj dwie typologie środków dydaktycznych: Flęroinga-Jacobyegp i W. Okonia.

4.    Jak można wytłumaczyć fakt, że film i telewizja czasem korzystnie, a niekiedy niekorzystnie opływają na osiągnięcia szkolne?

5.    Scharakteryzuj funkcje środków dydaktycznych w procesie dysłaktyczno-wychowawczy*.

6.    Zaplanuj zestaw metod i środków dydaktycznych, niezbędnych do przeprowadzenia wyto-

przez siebie tematu lekcji historii lub biologii.

7.    Jak sobie wyobrażasz możliwości wykorzystania rzeczywistości wirtualnej w procesach edukacji?

291