Obraz84

wyrobienie indywidualnej aktywności i samodzielności. Z tym wszystkim wiąże się również sprawa wydajności pracy przy wykonywaniu określonych zadań przez uczniów, mianowicie przy jednych zadaniach większą wydajność zapewniają określone formy, przy drugich - inne.

Te podstawowe formy pracy uczniów na lekcjach i poza lekcjami praca jednostkowa, zbiorowa i grupowa - ukształtowały się w ciągu kilkuset lat funkcjonowania szkoły. Są też one obecnie formami dominującymi we wszystkich krajach. Omówimy je pokrótce.

Praca jednostkowa

Praca jednostkowa polega na tym, że uczeń realizuje swoje zadania szkolne niezależnie od współtowarzyszy, korzystając bezpośrednio (np. gdy „odpowiada” lub o coś pyta) lub pośrednio (np. gdy wykonuje pracę domową korzystając z instrukcji udzielonej w klasie) z pomocy nauczyciela. Praca jednostkowa ma miejsce przede wszystkim na lekcjach przeznaczonych na opanowanie nowego materiału, na wykonywanie samodzielnych zadań i w pracy domowej, gdzie jest najbardziej uprawniona, lecz także na zajęciach kontrolnych. W tych ostatnich, a więc we wszelkim egzaminowaniu, cała klasa z reguły udziału nie bierze, nie współdziała też z nauczycielem, lecz chętnie organizuje się przeciwko niemu, udzielając .nielegalnej" pomocy odpowiadającym kolegom. Organizowanie takiej pomocy, będąc wyraźnym przejawem więzi społecznej, łączącej uczniów na lekcji, świadczy pozytywnie o możliwości wytwarzania tych więzi w klasie; czemu jednak możliwości te tak nagminnie wykorzystuje się w ten właśnie sposób?

Praca zbiorowa

Nauczanie masowe stwarza dogodne warunki do organizowania pracy zbiorowej (frontalnej), choć umożliwienie rzeczywistego w niej udziału wszystkim uczniom w klasie nie należy do zadań łatwych. Główną trudnością jest przepełnienie klas oraz związane z tym zapewnienie ładu na zajęciach. Duże trudności sprawia również znaczna rozpiętość między zdolnościami uczniów, co w konsekwencji sprowadza się do uprzywilejowania średnio zdolnych uczniów, ze szkodą dla mniej zdolnych i wybitnie zdolnych. Można więc założyć, te z tych czy innych przyczyn pewien odsetek uczniów nie bierze aktywnego udziału w nauczaniu zbiorowym. Interesująca treść zajęć lekcyjnych oraz dostosowana do nich metoda pracy może wpłynąć na ograniczenie tej liczby do minimum, a nawet zredukowanie jej do zera.

Praca zbiorowa, zwłaszcza wymagająca znacznego stopnia aktywności i samodzielności uczniów, stwarza — w zestawieniu z pracą jednostkową stosunkowo korzystne warunki wytwarzania więzi społecznych w klasie szkolnej. Udział każdego ucznia w zbiorowym wysiłku klasy przy poznawaniu zjawisk przyrodniczych, wydarzeń historycznych, przy analizie utworów literackich, stosunków społeczno-politycznych w kraju i na świecie - sprzyja wytwarzaniu się wspólnych uczuć, postaw i przekonań, wspólnego podłoża światopoglądowego.

Poważny przeszkodę w integrowaniu życia społecznego klasy dokoła wspólnych wartości może stanowić cały zespól czynników uchodzących często uwadze nauczyciela lub niekiedy przez niego podsycanych. Można tu wymienić zabieganie o dobre stopnie, które - mając być środkiem zachęty młodzieży do pracy — staja się często jedynym celem jej wysiłku. Zabiegi te przyczyniają się do dezintegracji klasy, do rozbicia jej na grupę prymusów, uczniów średnich i słabych, przy czym interesy poszczególnych grup są na ogól rozbieżne. Mogą powstawać w klasie wzajemne niechęci na tle różnic co do sytuacji społecznej rodziców, środowiska, pici. stosunku do religii, a nawet różnicy nastawień dzieci wobec nauczyciela Nauczyciel, który chce uzyskiwać jak najlepsze wyniki, stara się poznać to „podskórne" tlo społecznego życia klasy, aby skierować jego nurt w pożądaną stronę.

Poważne usługi w integrowaniu życia klasy może oddać nauczanie problemowe, realizowane w formie pracy zbiorowej klasy. Jest wiele takich problemów, przewidzianych w programach nauczania różnych przedmiotów, które doskonale nadają się do rozwiązywania przez całą klasę. Na szczególną uwagę zasługują tu zagadnienia społeczne, polityczne i moralne, jakie występują w nauczaniu języków i literatury, histori, geografii i wychowania obywatelskiego.

Praca grupowa

W wieku XX prawo obywatelstwa w szkołach wielu krajów zdobyła sobie inna forma pracy uczniów na lekcji, zwana pracą grupową (group work. travail par eąuipę, Gruppenarbeit, gruppowaja robota). Pierwsze próby wprowadzenia tej formy pracy uczniów do szkoły w Anglii przeprowadził W. San der son, we Francji formę tę upowszechnił Roger Cousinet (1881- 19ó6). W Polsce do pionierów tej formy należą: Romuald Petrykowski. Aleksander Kamiński. Jan Bartecki i Katarzyna Piotrowicz.

Prawidłowo rozumiana praca grupowa nic może stanowić jedynej formy organizacyjnej, jest natomiast niezbędnym wzbogaceniem dwu wcześniej ukształtowanych form: pracy jednostkowej i zbiorowej. W polskich szkołach zajęcia grupowe stosuje się zarówno na lekcjach, jak i w pracy domowej i pozalekcyjnej. Różne mogą być formy tych zajęć. Do najczęściej spotykanych form zalicza się pracę grupową jednolitą, pracę grupową zróżnicowaną i pracę brygadową.

1.    Praca grupowa jednolita („równym frontem*’) sprowadza się do rozwiązywania na lekcji przez stałe 3-5-osobowe grupy równocześnie tych samych problemów praktycznych lub teoretycznych. Przebiega ona tak. że po wykonaniu tego samego zadania przez każdą grupę, odbywa się w klasie wspólna dyskusja nad uzgodnieniem i usystematyzowaniem uzyskanych przez grupy wyników (praca zbiorowa).

2.    P r a e a grupowa zróżnicowana polega na równoczesny m roz wiązy -waniu na lekcji lub „w domu" przez stałe kilkuosobowe grupy zadań różnych, przy czym zadań może być albo tyle. ile jest grup. albo mniej. Zadania rozwiązywane przez, poszczególne grupy składają się i reguły na określoną całość, np. zestawienie informacji o jakimś wydarzeniu politycznym, przygotowanie gazetki szkolnej, przedstawienia, wystawy, opracowanie utworu lub całej twórczości jakiegoś pisarza, przestudiowanie dokumentów historycznych, dotyczących danego wydarzenia, w ykonanie dekoracji klas\ etc. Grupy powoły wane